COVID-19Tıp

COVID-19: EG.5 Varyantı Yaygınlaştıkça Enfeksiyonlar Küresel Olarak Artıyor

Yazan: Owen Dyer

Derleyen: Hakan Şenoğlu

Düzenleyen: Ümit Sözbilir

Özet:COVID son zamanlarda artışa geçmiş gözüküyor ancak vakalar korkulacak kadar çok değil henüz. Yayılan EG.5 (eris) gibi yeni alt türler mevcut, bu alt türlere yönelik yeni tedavi seçenekleri ve aşılar geliştirilmeye devam ediyor.

Giriş

Son testler pandemiye neden olan koronavirüsün yeni bir çeşidinin dünya genelinde zemin kazandığını düşündürüyor. Uzmanlar “eris” olarak adlandırılan EG.5 türünün ani mutasyonlarının virüslerin bağışıklıktan kaçış yeteneklerini geliştirdiğini ve Japonya, Yeni Zelanda, Güney Kore, Birleşik Krallık ve ABD’de son zamanlarda hastaneye kabullerdeki mütevazı artışların sebebi olduğunu söyledi.

Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) güncel risk analizine göre Omikron EG.5 türü artan yaygınlık, büyüme avantajı ve bağışıklıktan kaçış özellikleri göstermiştir ancak bugüne kadar hastalık şiddetinde herhangi bir değişiklik bildirilmemiştir. DSÖ, 23 Temmuz’a kadar olan haftada, EG.5 türünün dünya çapında dizilenen test örneklerinin %17,4’ünü oluşturduğunu ve bu oranın dört hafta önce %7,6 olduğunu söyledi. Bu örneklerin %88’i EG.5.1 olarak adlandırılan bir spike (diken) mutasyonu taşıyan alt türe aittir. EG.5 türü 51 ülkede rapor edilmiştir. [1] EG.5.1, ilk olarak 2022’nin sonlarında ortaya çıkan XBB.1.5’in (bazen “kraken” olarak da adlandırılır) [2] ve bu yılın başlarında ortaya çıkan XBB.1.16’nın (“Arcturus”) [3] yerini alarak dünyanın en yaygın alt türü olma yolunda ilerlemektedir.

DSÖ’ye göre Çin’de EG.5 ve alt türleri haziran ayının üçüncü haftasında COVID enfeksiyonlarının %24,7’sini, bir ay sonra ise %45’ini oluşturmuştur. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin (CDC) güncel bilgilere dayanarak yaptığı tahminlere göre, EG.5 türü geçen hafta XBB.1.16’yı geçerek ağustos ayı başında ABD enfeksiyonlarının %17,3’ünü oluşturduğu tahmin edilmektedir. Bu, EG.5 vakalarının iki hafta içinde neredeyse iki katına çıkması anlamına gelmektedir. [4] Birleşik Krallık Sağlık Güvenliği Ajansı (UKHSA), EG.5 ve alt türlerinin ağustos ayı başında Birleşik Krallık’taki enfeksiyonların %14,6’sını oluşturduğunu tahmin etmektedir [5]. ABD ve İngiltere’deki artışlar dikkatlerin yeniden COVID enfeksiyonuna çevrilmesine neden oldu. Yoksa COVID kâbusu yeniden artışa mı geçiyor?

Ufak Dalgalanmalar

ABD’de COVID nedeniyle hastaneye başvurular geçen yıl haziran ayında en düşük seviyelerdeyken bu sene %40 arttı. İngiltere’de ise 21 Temmuz’dan 4 Ağustos’a kadar %76 artış gösterdi. Ancak her iki ülkedeki toplam sayılar, önceki zirvelere ve hatta pandemi sırasındaki dip noktaların çoğuna kıyasla hâlâ düşük. ABD’de Ocak 2022’de gerçekleşen üçüncü dalganın zirvesindeki 150.674 sayısına kıyasla geçen hafta 10.320 COVID vakası görülmüştür [1].

Önceki dalgalarla karşılaştırılabilir vaka sayılarına sahip olan tek ülke, günlük yeni vakaların geçen hafta 65.000’e ulaştığı Güney Kore’dir. Ancak bu dördüncü dalga, hem vakalar hem de ölümler açısından Güney Kore’nin şimdiye kadarki en küçük dalgasıdır ve zirveye ulaşmış görünmektedir. Güney Kore’den sonra en fazla yeni COVID vakasının görüldüğü Yeni Zelanda, 15 Ağustos’ta son pandemi kısıtlamalarını kaldırarak yedi gün boyunca izolasyonu ve hastanelerde maske takma zorunluluğunu kaldırdı [1].

DSÖ geçen hafta EG.5 ve alt türlerinin sınıflandırmasını “izlenmekte olan tür“den “ilgilenilen tür“e yükseltti, ayrıca çoğalmamış olan BA.2.75 ve XBB.1.5 de bu sınıflandırmanın içinde yer alıyor. Şu anda hiçbir tür “endişe verici tür” olma kriterlerini karşılamamaktadır. DSÖ, EG.5 de dahil olmak üzere tüm bu çeşitlerden kaynaklanan mevcut halk sağlığı riskini “düşük” olarak tahmin etmektedir [1]. Bu açıklama içimizi bir miktar rahatlatmış olsa da kara günlerin tekrar yaşanması olasılığı aklımızı kurcalamaya devam ediyor.

FLip Tehdidi

Ancak uzmanlar EG.5’te görülen ve XBB.1.5 ailesinin daha nadir bazı türlerinde bulunan, virüsün hücre reseptörlerine bağlanmasına yardımcı olabilecek ve bağışıklık sisteminin onunla savaşmak için ürettiği antikor sayısını azaltabilecek mutasyonların gelecekteki tehdidi konusunda uyarıyor. L455F ve F456L mutasyonları, F ve L etiketli spike (diken) proteinindeki iki amino asidin konumunu değiştirdikleri için FLip mutasyonları olarak adlandırmaktadır (flip: ters çevirmek, döndürmek). Bu mutasyonların, COVID tedavisindeki hedef antijene yönelik antikorların yaygın olarak kullanılmasının muhtemel bir sonucu olduğu aylar önce tahmin edilmişti. EG.5 türü XBB.1.9.2 alt türünden türemiştir ve ona benzemektedir ancak bir FLip mutasyonu olan F456L eklenmiştir. EG.5.1 alt türü Q52H adı verilen başka bir spike mutasyonunu taşır. Q52H’nin oynadığı rol hâlâ belirsizdir ancak bu alt tür atasını çoktan geride bıraktığı için gücü artırıyor gibi görünmektedir [1].

DSÖ’nün risk değerlendirmesine göre EG.5 türü, bir veya her iki FLip mutasyonuna sahip virüsün %49,1’ini oluşturmaktadır. Ancak şu anda XBB’nin ve diğer türlerin FLip mutasyonlarını da taşıyan 20’den fazla alt türü bulunmaktadır. Bunların arasında laboratuvar testlerinde hücreleri yakalama ve bağışıklık yanıtından kaçma konusunda EG.5.1’den daha iyi performans gösteren her iki FLip mutasyonunu da taşıyan XBB alt türleri bulunmaktadır. Henüz numara verilmemiş olan bu XBB+L455F+F456L alt türleri az ama artan sayıda vakayı açıklamaktadır [1].

Kaliforniya’daki Scripps Research‘ten Eric Topol, FLip tehdidine ilişkin bir analizinde: “Bu kesinlikle virüsün evriminin EG.5.1’den daha rahatsız edici olacağını ve önümüzdeki haftalarda daha fazla büyüme avantajı göstermesini bekleyebileceğimizi gösteriyor” diye yazdı. Topol, “Açık olmak gerekirse şu anda birçok yeni mutasyon nedeniyle bulaşmada ve olumsuz sonuçlarda dramatik artış olacak bir ‘Omikron olayı’ ile karşı karşıya değiliz.” diye yazdı. Ancak yeni değişiklikler SARS-CoV-2 ile daha fazlasının geleceğine bir işarettir [6]. Mutasyonların seyri, geleceğimizi nasıl şekillendirecek?

Yeni Aşılar

Moderna, Novavax ve Pfizer firmalarının önümüzdeki haftalarda beklenen yeni sürümleri, EG.5’in atası XBB.1.9.2’nin yakın bir kuzeni olan XBB.1.5’e yönelik tasarlanmıştır. EG.5 türüne karşı bu aşıların mevcut aşılara göre daha iyi koruma sağlaması beklenmektedir. Nirmatrelvir/Ritonavir (Paxlovid) gibi virüs tedavisinde kullanılan ilaçlar da etkili olmaya devam etmektedir [1]. CDC yöneticisi Mandy Cohen: “Şu anda virüsler hâlâ aşılarımıza, ilaçlarımıza duyarlı ve testler tarafından tespit ediliyorlar.” dedi. Dolayısıyla virüs değiştikçe elde edilen donanımlar değiştirilecek ve virüsün bilinmeyenlerini çözmek için ciddi araştırmalar yapılacaktır. Yeniden aşılanmaya hazır mısınız?

Kaynak
[1] World Health Organization. (2023 August 9). EG.5 initial risk evaluation. [2] Mahase, E. (2023). Covid-19: What do we know about XBB.1.5 and should we be worried. BMJ,380:153. doi:10.1136/bmj.p153 pmid:36657748.[3] Looi, MK. (2023). What do we know about the Arcturus XBB.1.16 subvariant. BMJ, 381:1074. doi:10.1136/bmj.p1074 pmid:37192774.[4] Centers for Disease Control and Prevention. (2023, August 4). Monitoring variant proportions. [5] UKHSA (UK Health Security Agency). (2023, August 2). SARS-CoV-2 genome sequence prevalence and growth rate update.[6] Topol, E. (2023, August 6). The virus is learning new tricks and we humans keep falling behind. Eric Topol Substack.

Gelecek Bilimde

Gelecek Bilimde, toplum ile bilim arasındaki köprü olmayı amaçlayan popüler bilim değil, bilim iletişimi platformudur.
Başa dön tuşu