Yazan: Michelle Brubaker
Çeviren: Mert Günçiner
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Hesaplamalı modeller, uykunun yeni anıları kodlarken aynı zamanda eski anıların hasara uğramasını da engellediğini gösterdi.
Sağlığımızda önemli bir rol oynadığı kanıtlanan uyku obezite riskimizi azaltır, çeşitli kalp ve damar hastalıklarına engel olur ve konsantrasyonumuzu artırarak günlük işlerimizle daha verimli ilgilenmemizi sağlar. Kaliforniya Üniversitesi San Diego Tıp Fakültesinden bazı araştırmacıların yayımladığı bir çalışmaya göre uyku, yaşamımız boyunca öğrenmeye devam etmemizi sağlıyor.
4 Ağustos 2020 tarihli eLife dergisinde yayımlanan çalışmada, araştırmacıların kullandığı hesaplamalı modeller beynin uyku veya uyanık anlardaki işleyişini benzetime dökebilecek seviyeydi. Uykunun yeni anıları kodlarken eski anılara nasıl zarar vermediğini incelemek için bu modeller kullanıldı.
“Biz uyurken beynimiz gün içinde öğrendiklerimizi tekrar etmekle meşguldür. Uyku, anıların düzenlemesine yardımcı olur ve onları en verimli şekilde sunar. Bulgularımıza göre anılarımız statik değil dinamiktir. Başka bir deyişle, anılarımız hatta en eski anılarımız sabit durmaz. Uyku onları sürekli günceller.” diyen çalışmanın başyazarı, Kaliforniya Üniversitesi Tıp Fakültesinden Profesör Maksim Bazhenov şu şekilde devam etti: “Uyku sırasında hem eski hem yeni anılarımızın kendiliğinden tekrarlandığını tahmin ediyoruz. Bu sayede o anıları unutmamızın engellendiğini ve onları hatırlamamızın kolaylaştığını düşünüyoruz.”
Uykuda anıların tekrarlanmasıyla aynı nöron popülasyonlarının, iç içe girmiş birçok anıyı depoladığını söyleyen Bazhenov şöyle dedi: “Günlük yaşantımızda birçok yeni şey öğreniriz. Sonrasında yeni anılarımızla eski anılarımız bir mücadele içerisine girer. Tüm anılarımızı barındırmak için yapmamız gereken şey ise uyumak.”
Örneğin, bir otoparka giden yolu sadece bir dur tabelasından sola dönüp sonraki trafik ışığından sağa dönmek üzere öğrendiğinizi hayal edin. Sonraki gün ise başka bir otoparka giden yolu bambaşka yol tarifleriyle öğrenmeniz gerekiyor. Bazhenov’a göre uyku bu iki anıyı sağlamlaştırıp onların hatırlanmasını mümkün kılıyor.”
Bazhenov şöyle açıklıyor: “Tenis oynadığınız zaman belli bir kas hafızası kazanırsınız. Golf oynarsanız aynı kasları nasıl farklı şekilde çalıştıracağınızı bulmanız gerekecek. Golf oynamayı öğrenirken tenis oynamayı unutmamamız uykuyla oluyor. Bununla birlikte farklı anıların beyinde birlikte depolanması mümkün hale geliyor.”
Araştırmacılara göre uykunun bu onarıcı özellikleri, günümüzün son teknoloji bilgisayar sistemlerinde, kendiliğinden çalışan arabalarda veya insanları aşacak seviyede görüntü tanıması yapan sistemlerde eksik olan şey olabilir. Her nasılsa bu yapay zekâ sistemleri sürekli öğrenme yetisinden yoksunlar ve yeni bilgiler öğrendikçe eskilerini unutacaklar. Bazhenov şöyle diyor: “Bilgisayarlar ve robotik sistemlere uyku benzeri bir durum eklemek, onların unutmadan öğrenmelerini, dolayısıyla sürekli öğrenim yapmalarını sağlayabilir.”
Bazhenov’a göre bu çalışmayla birlikte, uykuda hafızamızı güçlendirip öğrenmemize fayda sağlayacak yepyeni uykuda uyarılma yöntemleri geliştirilebilir. Bu, öğrenme zorluğu yaşayan insanlar ve yaşlılar için özellikle önemli olabilir.
Bazhenov şöyle tamamladı: “Uyku, birçok beyin ve vücut etkinliğiyle doğrudan bağlantılıdır, dahası insan zekâsı dediğimiz şeyin sağlanmasında çok önemli bir rol oynar. Bu sayede deneyimlerimizden sürekli yeni şeyler öğrenir, yeni bilgiler yaratır ve çevremizdeki dünya değiştikçe ona uyum sağlarız.”
