Yazan: Ceren Özerbil
Düzenleyen: Ezgi Ordu
Özet: Uzaysal ihmal sendromu, çeşitli beyin hasarı sonucunda kişilerde, uzamsal alanlar ile ilgili ihmaller görülmesidir. Uzaysal ihmal sendromunun pek çok türü olmakla birlikte en çok görülenleri arasında kişisel ihmal; duyusal, hareketsel, tanımlamasal ve uzamsal türlerden oluşan dış dünya temelli ihmal; motor ihmal ve sol yarı alandaki ihmal bulunmaktadır. Uzaysal İhmal Sendromunun belirlenmesi sırasında Çizgiyi İkiye Bölme Testi, İşaretleme Testi ve Saat Çizme Testi sıklıkla kullanılmaktadır. İhmal Sendromunun nedenlerine ilişkin kuramlar arasında Dikkat Kuramı ve Temsil Kuramı bulunmaktadır. Çeşitli çalışmalar ile kuramlar desteklenmekte ve uygun tedavi yöntemleri geliştirilmektedir.
Giriş
Uzaysal ihmal sendromu, beyin hasarına sahip olan bir kişide görülen bilişsel yetersizliklerden biridir. Uzaysal ihmal sendromu olan kişilerin duyusal veya motor yeterlilikleri tam olmasına rağmen beyin hasarının yarattığı etki ile yönelme, arama ve bulma işlevlerinde eksiklik görülür. Uzaysal ihmal sendromlu kişiler, tepkide bulunma ve sözel olarak ifade etme konusunda başarısızdır. [1] Bahsedilen özelliklerden dolayı uzaysal ihmal sendromu, yarı ihmal ve yarı uzaysal ihmal kavramları ile de anılmaktadır. Uzaysal ihmal sendromunun alt bileşenleri olarak motor ihmalden de söz edilmektedir. Motor ihmal, sol yarı alandaki nesnenin fark edildiği ancak tepkide bulunulamadığı bir durumu ifade etmektedir. [2]
Uzaysal ihmal sendromundan bahsetmeden önce genel olarak yarı alan kavramından bahsedilmesi gerekmektedir. Yarı alan kavramı, bir kişi için sağı ve solu belirlemek için kullanılan referans noktasıdır. Sağ ve sol yönü belirlemek için kişiler, vücudunu kullanır, vücudun sağ tarafı sağ yarı alanda, sol tarafı sol yarı alanda yer alır. [3]
Uzaysal ihmal sendromunda ise kişiler, bahsedilen yarı alanlarını algılamak ve tepkide bulunmak konusunda sorun yaşar. Uzaysal ihmal sendromunu değerlendirme sırasında çeşitli testler kullanılmaktadır. Bu testler arasında Çizgiyi İkiye Bölme Testi, Saat Çizme Testi, İşaretleme Testi gibi değerlendirme araçları kullanılmaktadır. Testler her türlü ortamda uygulanabilmekte ve kâğıt kalem kullanılarak basit şekilde yapılabilmektedir.
Uzaysal İhmal Sendromunun Değerlendirilmesi
Çizgiyi İkiye Bölme Testinde kişilerden, bir bütün çizginin ortasını bulması istenir. İşaretleme Testlerinde ise çok sayıda dikkat dağıtıcı uyaran arasında bulunan hedef uyaranın bulunması istenir. [4] Kullanılan bir diğer değerlendirme yöntemi ise şekil kopyalama veya şekil çizimidir. Bu yöntem ile temsili ihmal ve imgeleme yetersizliği değerlendirilir. Görsel 1’de uzaysal ihmal sendromlu bir kişinin şekil kopyalama testi sonucu görülmektedir. Test sonucuna göre kişiler, onlara gösterilen nesnelerin sol tarafını kopyalayamazlar. Uzaysal ihmal sendromunun en geçerli değerlendirmesi, “Yarı ihmalin İşlevsel Değerlendirilmesi için Yarı yapılandırılmış Ölçek” ile yapılmaktadır. Diğer testlerden farklı olarak bu ölçekte, makyaj yapma, tıraş olma, kart dağıtma gibi görevler bulunmaktadır. [5] 
Kişiler, ihmal sendromunun çeşitli biçimlerine sahip olabilmektedir. Bunlardan kişisel ihmal sendromunda (peri-personal neglect), kişiler bedeninin sol yarısını görmezden gelir. Bedenin sol yarısını ihmal ederek yalnızca yüzün sağ yarısını tıraş edebilir. Diğer yandan ihmal sendromunun duyusal, hareketsel, tanımlamasal ve uzamsal türleri kişinin dış dünya ile olan ilişkisini etkilemektedir. Dış dünya temelli ihmal sendromunda (extra-personal neglect) kişi, kendi dışındaki alanı ihmal eder. Günlük hayat ile uyumu zorlaştıran bu sendromda rutin faaliyetler sırasında karşılaşılan pek çok zorluk bulunmaktadır. Kelimelerin yarısını okuyabilir veya tabaktaki yemeğin yarısını yiyebilir. [6] 
Uzaysal İhmal Sendromunu Açıklamada Kuramlar
Uzaysal ihmalin açıklamasında Dikkat Kuramı ve Temsil Kuramı kullanılmaktadır.
Dikkat kuramı, kişilere dikkat çeken ipuçları sunulduğunda ihmal düzeyinin azaldığını göstermektedir. Diğer yandan uzaysal ihmal sendromu ile ilgili çalışmaların sonuçlarında sendromun yalnızca parietal lob[1] hasarı sonucunda değil, aynı zamanda beynin farklı ve dikkat ile ilişkili alanlarında meydana gelen hasarlar sonucunda ortaya çıktığı görülmüştür. [7] Özellikle görsel uzaysal ihmal sendromunun ön loblarda, anterior singulat kortekste[2], bazal ganglionlarda[3] ve talamusta[4] gerçekleşen hasar sonucunda oluşabildiği bilinmektedir. [8] Tüm bu alanların uzaysal ihmal sendromuna neden olmasının yanında beynin dikkat ile ilişkili bölgeleri olması, teorinin güçlenmesini sağlamaktadır. Diğer yandan teori, ihmalin sol yarı alanda daha sık görülmesine de bir açıklama getirir. Bilindiği gibi, tek yönlü ihmali olan hastaların tek tarafı ihmal etme nedenleri, beyin bölgelerinde meydana gelen lezyonların çapraz şekilde (kontralateral) işlemesidir. Örneğin sol yarım kürede meydana gelen bir hasar, kişinin sağ görsel yarı alanında ihmale, sağ yarım kürede meydana gelen bir hasar kişinin sol görsel yarı alanında bir ihmale neden olmaktadır. Uzaysal ihmal sendromunun genellikle sağ yarım küre hasarına bağlı olarak sol yarı alan ihmali şeklinde görülmektedir. Buna ilişkin açıklama Nöroloji Profesörü Mesulam tarafından yapılmaktadır. Açıklamaya göre sağ beyin yarım küresi, görsel alanın hem sağ hem de solundaki dikkati yönetir. Ancak sol yarı alan, görsel alanın yalnızca sağındaki dikkati yönetir. [9] Bu açıklamaya göre beynin sol yarı alanında meydana gelen bir hasar sonucu, sağ bölge her iki alandaki dikkati yönetebilir. Ancak beynin sağ yarı alanında meydana gelen hasarda sol yarı alana sunulan bir uyarıcı ihmal edilmekte ve sağ alandaki uyarıcıya yönelik dikkat artmakta, sol alanda bulunan uyarıcıya yönelik yetersizlik oluşmaktadır. Yetersizlik sonucu kişiler bu alanı ihmal etmektedir.
Konu ile ilgili bir diğer açıklamayı ise “Temsil Kuramı” yapmaktadır. Kurama göre nesnelerin farkındalığını sağlamak için önceden nesne ile ilgili zihinsel bir şablon olması gerekir. Bu durumun olmaması, uzaysal ihmal sendromuna yol açar. Brain ve Critchlet gibi araştırmacılar, uzaysal ihmalin yetersiz vücut şemasından kaynaklandığını kabul etmektedirler. [10] Kurama göre uzaysal ihmal sendromu olan kişiler, nesneleri içsel olarak algılayamazlar. Temsil Kuramını destekleyen önemli çalışmalardan biri Milano’da Bisiach ve Luzzatti tarafından yapılmıştır. [11] Çalışmada katılımcılardan Milano’daki ünlü bir katedralin meydanını düşünmeleri ve farklı açılardan resimler çizmeleri istenmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre görsel imgelerin hatırlanması beynin her iki yarı alanının katkısıyla yapılmaktadır. Araştırmacılar, beynin sol bölgesinin sağ bölge tarafından ve sağ bölgesinin sol bölge tarafından kontrol edildiğini kabul etmekte bu nedenle, sağ bölge hasarında sol görme alanıyla ilgili bir sorun olduğunu ileri sürmektedir. Uzaysal ihmal sendromunun iyileştirilmesi için tarama eğitimi, içsel yönelim[5], dengesel uyarım[6], göz kapama ve vücut rotasyon eğitimi kullanılmaktadır.
[1] Parietal lob, insan beynindeki yön oryantasyonu, dokunma ve hissetme ile ilgili bilgilerin iletilmesinden sorumlu olan bölgedir. (Kaynak: Wikipedia)
[2] Singulat korteks, üst, ara ve orta beyin bölümlerini oluşturan ve motivasyon uzun süreli bellek gibi işlevlerden sorumlu olan limbik sistemin bir parçası olması ile birlikte duyu ve hafıza ile ilgili işlemlerden sorumlu yapıdır. (Kaynak: Wikipedia)
[3] Bazal ganglionlar, karar ve muhakemeden sorumlu olan prefrontal korteks ile alt duyu sistemleri arasındaki iletişimi sağlayan bölgedir. (Kaynak: Wikipedia)
[4] Talamus, koku dışındaki dört duyu sisteminden gelen bilgilerin ulaştığı ilk bölgedir. Ulaşan duyusal bilgilerin süzgeçten geçirilip ilgili bölgelere sevk edilmesini sağlayan bölgedir. (Kaynak: Wikipedia)
[5] İçsel yönelim tedavisi, dikkat çekici bir durum veya nesne olmamasına rağmen kişiye dikkatini bir yöne yönlendirmesi talimatını veren bir görevi içerir. Bu sayede kişi içsel bir kontrol ile dikkatini yönlendirebilmektedir. [12]
[6] Dengesel uyarım tedavisi, beynin dikkat ile ilişkili bölgelerine anatomik açıdan yakın olan bölgelere müdahale edilmesi ve uyarılmasını içermektedir. [13]
