PANDAS Belirgesi Nedir?

Yazan: Zawn Villines

Çeviren: Çisem Özge Biçer                

Düzenleyen: Ümit Sözbilir

Özet: Bu yazı A Grubu Streptokok bulaşı neticesinde ortaya çıkabilen, kesin nedeni net olmayan bir grup belirtiye yol açan, sinir sistemiyle ilgili özbağışık bir bozukluk olan PANDAS belirgesini detaylı incelemek adına hazırlanmıştır.

PANDAS Belirgesi Nedir?

Streptokok bulaşıları ile ilişkili çocukluk dönemi özbağışık (otoimmün)¹ nöropsikiyatrik bozukluklar (PANDAS²), çocuklarda streptokok bulaşından sonra aniden ortaya çıkan bir takım zihinsel sağlık halini ifade eder.

Bir doktorun PANDAS belirgesi tanısı koyabilmesi için, çocukta streptokok bulaşından sonra aniden ortaya çıkan saplantı zorlantı bozukluğu³ veya kötüleşen bir tik görülmesi gerekir.

PANDAS belirgeli çocuklara, dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu, otizm veya bir bulaşıyla ilgisi olmayan saplantı zorlantı bozukluğu gibi yanlış tanı koyulabilir. Bu nedenle, ebeveynlerin veya bakıcıların, doktora tam bir tıbbi geçmiş sunması ve bir bulaşıdan sonra çocuktaki belirtilerin değişmesi durumunu bildirmesi önemlidir.

Tanım

Görsel: Bir doktor, çocuktaki belirtilere ve çocuğun tıbbi geçmişine dayanarak PANDAS belirgesi tanısı koyabilir.

PANDAS belirgesi, streptokok bakterilerinin yol açtığı boğaz bulaşı⁴ gibi bir streptokok bulaşından sonra aniden ortaya çıkan, sinir sistemiyle ilgili bir durumdur. Bir kurama göre PANDAS belirgesi, vücudun sağlıklı hücrelere saldırmasına neden olan bir özbağışık bozukluktur.

Araştırmacılar PANDAS belirgesinin, bir beyin bölgesi olan ve öğrenme ile hareket de dahil olmak üzere birçok işlevden sorumlu olan bazal gangliyondaki⁵ hücrelere vücudun savunma sisteminin saldırması ve yenmesi durumunda ortaya çıkabileceğini düşünüyor. Saldırı sonrası ortaya çıkacak olan hasar, PANDAS belirgesinin psikiyatrik belirtilerine neden olabilir.

PANDAS belirgesi de Tourette belirgesi⁶ gibi hareketlerde ve konuşmalarda tiklere neden olabilen belirgeler arasındadır. Aynı zamanda çocukta sayı sayma, aşırı el yıkama veya diğer alışılmadık adetler gibi saplantılar ve zorlantılar gelişebilir.

Bazı tedavi edilmemiş streptokok bulaşıları ile gelişebilen bir kalp rahatsızlığı olan romatizmal ateş⁷ ile muhtemelen ilişkili olan duruma Sydenham koresi⁸ adı verilir. Sydenham koresi, istemsiz hareketlere ve bazen de zihinsel sağlık belirtilerine neden olur.

Sebepler

PANDAS belirgesi, özgül bir hastalıktan ziyade bir grup belirtidir. Bu belirtilerin kesin nedeni net değildir.

A Grubu Streptokok bakterileri, streptokok bakterilerinin yol açtığı boğaz bulaşılarına, bazı cilt bulaşılarına ve eğer kişi tedavi olmazsa romatizmal ateş gibi birçok farklı bulaşıya neden olabilir. Bu bulaşılar sağlıklı hücreleri taklit ederek çocuğun vücuduna yayılır.

Neticede vücut, hücreleri tanır ve onları öldüren antikorlar⁹ üretir. Bununla birlikte, bu antikorlar beyindeki dokular da dahil olmak üzere sağlıklı dokulara saldırabilir. A Grubu Streptokok bakterileri, bu yolla PANDAS belirgesine neden olabilir.

PANDAS’lı çocukların PANDAS belirgesine kalıtsal yatkınlığı olabilir. Streptokok bulaşı gibi çevresel baskı unsurları belirgeyi etkin hale getirebilir. Bazı insanlar, hastalığı tetikleyebilecek romatizmal ateş gibi durumlara kalıtsal olarak yatkın olabilir.

Belirtiler

PANDAS’lı çocukların, streptokok bakterilerinin yol açtığı boğaz bulaşısı gibi streptokok bulaşı öyküsü olabilir. Bir doktor teşhis koymazsa, çocuğun ebeveynleri veya bakıcısı, çocuğun streptokok bulaşı geçirmiş olduğunu bilemeyebilir. Bu durumda, eğer bir çocuk aniden alışılmadık zihinsel sağlık belirtileri geliştirirse, özellikle de son zamanlarda hastalandıysa PANDAS olasılığını düşünmelidirler.

Hastalığın teşhis edilebilmesi için izlenmesi gereken bazı işaretler aşağıdaki gibidir:

● Motor tikler: Motor tikler, göz seğirmesi veya ani kol hareketleri gibi çocuğun kontrol edemediği alışılagelmedik ve düzensiz hareketlerdir.

● Sözlü tikler: Sözlü tiklere sahip bir çocuk, görünüşe göre rastgele ifadeler veya saçma heceler sesleyebilir.

● Saplantı zorlantı bozukluğu: Saplantı zorlantı bozukluğu olanlar saplantılı düşünceleri ve kaygıyı hafifletmek için zorlamalarda (sayma veya temizleme gibi alışılmadık adetler) bulunurlar.

PANDAS belirgesinin belirtileri zaman içinde yavaş yavaş gelişmek yerine aniden ortaya çıkar. Bir çocuğun halihazırda sinir sistemi sorunları varsa, PANDAS bu belirtileri aniden daha da kötüleştirebilir.

Yukarıdaki belirtiler PANDAS belirgesi teşhisi adına birincil değerlendirme ölçütleri olmasına rağmen PANDAS belirgesi başka sorunların da aniden ortaya çıkmasına sebep olabilir. Bu başka sorunlar aşağıdakileri içerebilir:

● Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik bozukluğu belirtileri de dahil olmak üzere aşırı hareketli veya dikkatsiz davranış,

● Yatak ıslatma,

● El yazısı gibi motor becerilerde sorun veya değişiklikler,

● Çocuğun yaşı ve gelişimi için uygun olmayan ayrılık kaygısı,

● Huysuzluk veya asabiyet,

● Eklem ağrısı.

Belirtiler aralıklı olma eğilimindedir, bu da istikrarlı olmadıkları anlamına gelir. Çocuk, bir anda haftalarca sürecek şekilde daha iyi görünmeye başlayabilir ve sonra tekrar önemli ölçüde kötüleşebilir.

Bir çocuğun tikleri veya saplantı zorlantı bozukluğu, hatta streptokok bulaşı öyküsü olsa bile muhakkak PANDAS belirgeli olmak zorunda olmadığını belirtmek önemlidir.

Tanı

Şu anda, hiçbir laboratuvar tahlili PANDAS’ı teşhis edemez. Buna karşılık, doktorlar çocuğun belirtilerine ve tıbbi geçmişine dayanarak tanı koyar.

Doktor, muhtemelen etkin bir streptokok bulaşı olup olmadığını kontrol etmek için çocuğun boğazını muayene edecektir. Muayene sonucu olumsuzsa, bulaşı cinsel organlar gibi başka yerlerde saklanıyor olabilir. Bu sebeple, çocukta mevcut durumda veya daha önceden streptokok belirtileri görülmüşse doktor farklı muayeneler yapabilir.

Ebeveynlerin veya bakıcıların, belirtilerin ne zaman ortaya çıktığı ve çocuğun bulaşı öyküsünün olup olmadığı hakkındaki soruları cevaplaması gerekebilir. Doktor sormasa bile tüm belirtiler ve önceki bulaşılar hakkında doktoru bilgilendirmeliler. Belirtilerin aniden ortaya çıkıp çıkmadığını veya zamanla gelişip gelişmediğini de belirtmek önemlidir.

Doktorlar, PANDAS belirgesi tanısını koymak için genellikle aşağıdaki adımları kullanacaktır:

1. Saplantı zorlantı bozukluğu, tik veya her ikisinin de kanıtını arayacaklardır.
2. Belirtiler 3 yaş ile ergenlik arasında ortaya çıkma eğilimi gösterdiğinden, çocuk PANDAS belirgesinin yaş şartını karşılamalıdır.
3. Daha sonra doktorlar bir streptokok bulaşı işareti arayacaktır.
4. Son olarak, sinir sistemi aykırılıklarını test edeceklerdir.

Tedavi

PANDAS için ilk tedavi basamağı, tıpkı herhangi bir streptokok bulaşında olduğu gibi streptokok bakterilerini öldürmek adına antibiyotik olmalıdır.

Belirtiler antibiyotiklerle düzelmezse, doktor tikleri ve saplantı zorlantı bozukluğunu çeşitli yöntemlerle idare etmeyi önerecektir. Bu yöntemler şunları içerebilir:

● İlaç tedavisi: İlaçlar, tikleri ve saplantı zorlantı bozukluğunu hafifletebilir. PANDAS’lı çocuklar en yaygın ilaç seçeneklerinden birine çok duyarlı olabilir: seçici serotonin geri alım engelleyicileri (selective serotonin reuptake inhibitors, SSRI). Bu nedenle, doktorlar başlangıçta çok düşük bir miktar SSRI reçete etmeli, kademeli olarak artırmalı ve belirtileri devamlı izlemelidir.

● Terapi: Çocuğun saplantılı veya kaygılı düşünceleri yönetmesine ve daha iyi başa çıkma yöntemleri geliştirmesine yardımcı olabilir.

● Deneysel tedaviler: Bazı kanıtlar, diğer tedaviler etkisiz olduğunda plazma değişimi¹⁰ ve immünoglobulin¹¹ tedavisinin işe yarayabileceğini göstermektedir fakat bunların mühim yan etkileri olabilir ve doktorlar, genellikle sadece çok hasta çocuklar için deneysel tedavileri tavsiye eder.

● Aile desteği: Aile terapisi, aile üyelerini çocuğu desteklemeye ve savunmaya hazırlamaya yardımcı olabilir.

● Engelli konaklama yerleri: PANDAS’lı çocukların okulda engelli konaklamasına ihtiyacı olabilir.

PANDAS’lı bazı çocuklar yaygın bademcik iltihabı gibi diğer bulaşılarla da mücadele eder. Bununla beraber, PANDAS’a sahip olmak çocuğun bademcik iltihabı geçirme olasılığını ille de arttırmaz.

Bademcik iltihabı bir virüsün veya streptokokun sebep olabildiği farklı bir bulaşı türüdür. Bademciklerin çıkarılması, virüs kaynaklı bademcik iltihabı adına gerekli olmasa da bu uygulama sık ​​görülen streptokok ilişkili bademcik iltihabı olanlara yardımcı olabilir. Yine de bademciklerin çıkarılması, PANDAS belirgesinin belirtilerini iyileştirmeyecektir.

Bir doktor bademcik iltihabı nedeniyle bademciklerin çıkarılmasını önerirse, ebeveynler veya bakıcılar tehlikeleri ve faydaları doktorlarla tartışmalıdır. Ayrıca çocuğun PANDAS belirgesini tedavi eden doktora danışmalıdırlar.

Genel Görünüş

Birçok çocuk antibiyotiklere iyi cevap verir ve belirtileri düzelir veya kaybolur.

Ancak durum her zaman böyle değildir. Antibiyotik tedavisi fayda vermediğinde, çocuğun belirtilerini idare etmek adına terapiye ve süreğen desteğe ihtiyaç olabilir. PANDAS ölümcül bir durum değildir ancak çocuğun yaşam kalitesini zayıflatabilir.

Yetişkinlerde PANDAS

Doktorlar PANDAS’ı 3 ila 12 yaş arasında ortaya çıkan bir çocukluk bozukluğu olarak görmektedir. Bir yetişkinde veya ergende PANDAS gelişimi mümkün olsa da araştırmalarda bu konuyu derinlemesine incelenmemiştir. The National Institute of Mental Health, kişinin PANDAS belirgesini bir yetişkin olarak ilk defa deneyimlemesinin olası olmadığını savunuyor.

Dizgeli olmayan kanıtlar, belirtilerin yetişkinlikte kaybolabileceğini düşündürmektedir. Bununla birlikte, uzun vadeli çalışmalar hemen hemen olmadığından araştırmacılar bir çocuğun belirtilerinin zamanla nasıl değişebileceğini kesin olarak söyleyemezler.

Özet

Çocuğun PANDAS belirgeli olabileceğinden şüphelenen ebeveynler veya bakıcılar, PANDAS, streptokok bulaşıları veya çocuk ruh sağlığı belirtileri konusunda uzmanlaşmış bir çocuk doktoru bulmalılar. Bunu, aynı zamanda eğer çocukta yaygın streptokok bulaşılarının yanı sıra davranış sorunları varsa yapmalılar.

PANDAS genellikle iyileşir ancak eğer iyileşmezse bile belirtiler idare edilebilir. Devam eden tedavi, engelli konaklama yerleri ve aile desteği ile çocuk mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürebilir.

---

¹ Aşırı etkin bağışıklık sisteminin vücudun kendi sağlıklı hücrelerini yabancı maddeler olarak algılaması sonucu vücutta bağışıklık tepkileri veya alerjik tepkiler görülmesi durumu.

² (İng.) Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated With Streptococcal Infections.

³ Obsesyon adı verilen takıntılı düşünce, fikir ve dürtüler ile zorlantı (kompülsiyon) adı verilen yineleyici davranışlar ve zihinsel eylemlerden oluşan durum, obsesif kompülsif bozukluk.

⁴ Streptococcus pyogenes (Grup A Streptococcus, GAS) bakterilerinin sebep olduğu, boğazda iltihap ve ağrıya neden olan bulaşı; streptokok farenjiti.

⁵ Ön beynin tabanında ve orta beynin üstünde yer alan nöron kümeleri topluluğu.

⁶ En az bir yıl süren hareket tikleri ve sözlü tikler ile ayırt edilen, çocukluk çağında binde 4-6 sıklığında görülen sinirsel gelişim bozukluğudur (Amerikan Psikiyatri Birliği, 2013).

⁷ A Grubu β Hemolitik Streptokoklar ile oluşan üst solunum yolu bulaşılarından 1 ila 5 hafta sonra ortaya çıkan; kalp, eklemler, beyin, deri ve derialtını tutan iltihap sonucu oluşan bir hastalıktır.

⁸ Gövdede, kollarda ve bacaklarda istem dışı, hızlı, amaçsız hareketler; duygusal dengesizlik ve kas direncinde azalma sonucu kas gevşekliği durumu ile kendini gösteren A Grubu β Hemolitik Streptokok (AGBHS) bulaşılarından sonra gelişen özbağışık bir bozukluktur.

⁹ Vücuda giren herhangi bir yabancı maddeye karşı vücudun meydana getirdiği savunma maddeleri.

¹⁰ Plazmanın ve kanın şekilli elemanlarının yapay ortamda ayrılması, plazmaferez.

¹¹ Özgül bağışan (antikor) etkinliği gösteren proteinler.