Çeviren: Haydar Şahin Düzenleyen: Umay Rana Usta & Barış Bayraktar
Seslendiren: Selinsu İlaldı
Özet: Dünyanın en ilginç, en garip ve ‘bunu araştırmak aklınıza nereden geldi?’ dediğimiz bilimsel çalışmalara verilen Ig Nobel ödülü sahiplerini buldu. Ig Nobel her sene Harvard Üniversitesi tarafından çeşitli konulardaki sıra dışı araştırmalara Nobel’in parodisi olarak verilmekte. Araştırma konuları önce gülümsetmesi sonra düşündürmesi ile biliniyor.
Chensiyuan/Wikimedia Commons
Bu yazıda 2018 yılının Ig Nobel’i ile ödüllendirilen bazı araştırmalardan bahsedeceğiz. Geçen yıllarda ödüllendirilen tüm araştırmaları merak ediyorsanız Ig Nobel’in resmi sayfası üzerinden bunlara ulaşabilirsiniz. [İngilizce]
Tıp Dalı: Lunaparktaki hız trenine binilmesi böbrek taşlarını düşürüyor.
Kazananlar: Marc Mitchell ve David Wartinger
Her sene yaklaşık 300 bin kişi böbrek taşı nedeniyle ameliyat oluyor ve genellikle bir insanın yaşayabileceği en ağır ağrılardan biri olan böbrek taşı ağrısını çekiyor. Marc Mitchell ve David Wartinger ikilisi hız trenine bindikten veya bungee jumping (ayağa ip bağlayıp yüksek bir yerden atlamak) yaptıktan sonra raporlanan kendiliğinden böbrek taşı düşmesi vakalarını incelemiş. Hipotezlerini kanıtlamak için seçilen bir hastanın böbrek modelini aldı ve söz konusu hastaya üç adet boyutları çeşitli ölçülerde olan böbrek taşı nakledildi. Daha sonra sert dönüşlere sahip bir hız trenine iki dakika otuz saniye boyunca bindirildi ve küçük parçaların üre ile atıldığı görüldü. Araştırmacılar aynı etkilerin hızlı bir arabada arka koltukta kasislerden geçerken de görülebileceği belirtirken bu gibi yolların yalnızca küçük böbrek taşlarında etkili olacağını, büyüklerde bunun yardımcı olmayacağını belirttiler.
İnsanbilim (Antropoloji) Dalı: İnsanlar ve şempanzeler birbirlerini taklit ediyor.
Kazananlar: Tomas Persson, Gabriela-Alina Sauciuc ve Elainie Madsen
İnsan yavrularında en iyi öğrenme yöntemlerinden biri yetişkinleri taklit etmektir. Maymunlar taklit etme becerisine sahip olmakla birlikte kendi sosyal bağlamlarında buna ihtiyaç duymuyorlar. Belki bir miktar belirli meyveleri nasıl yiyeceklerini birbirlerinden öğrenmiş olabilirler ancak bizim gibi sosyal ortamlarda şaka yapmak için taklit yeteneklerini kullanmıyorlar. Bunun doğru olup olmadığını test etmek isteyen bir grup araştırmacı, araştırma sonucunda maymunların aklının bizim gibi çalıştığını gösteren önemli kanıtlar buldular. Araştırma için yerel bir hayvanat bahçesi olan İsveç Furuvik hayvanat bahçesi ve Lund Üniversitesi Primat Araştırma Merkezine giden araştırmacılar beş kişilik bir şempanze grubunu incelediler. Araştırmacılar şempanze grubunun ne kadar sıklıkla insanları taklit ettiğini ve insanların şempanzeleri ne kadar sıklıkla taklit ettiğini kayda aldı. 52 saatlik gözlem sonrasında her iki türünde birbirlerini taklit ettiği ortaya çıktı.
Biyoloji: Şarap uzmanları sadece koklayarak sirke sineğinin cinsiyetini anlayabilirler.
Kazananlar: Paul Becher, Sebastien Lebreton, Erika Wallin, Erik Hedenstrom, Felipe Borrero-Echeverry, Marie Bengtsson, Volker Jorger ve Peter Witzgall
Birçok hayvan kendi aralarında ve başka türlerle iletişim kurarken koku alma duyusunu kullanır. Peki insanlarda kısıtlı dahi olsa bu koku alma duyularını ile belli şeyleri anlayabiliyor mu ? Örneğin Drosophila melanogaster türü yada halk arasında bilinen adıysa sirke sineğinin dişisi ile erkeği farklı feromonlar (hayvanlar arasındaki sosyal ilişkileri düzenleyen kimyasal) salgılarlar. Peki koku duyusu normalden oldukça güçlü olan bir insan aradaki farkı algılayabilir mi? Görünüşe bakılırsa evet, algılayabilirler. Araştırmacılar sekiz şarap uzmanına içerisine bir dişi bir de erkek sinek atılmış ve feromonun yayılması için sekiz dakika bekletilmiş (marine edilmiş) iki kadeh şarabı koklattı. Uzmanlar aradaki farkı anlayarak dişi olan kadehleri buldular.
Kimya: İnsan salyası temizleyici olarak kullanılabilir.
Kazananlar: Paula Romão, Adília Alarcão ve César Viana
Müzeciler heykelleri ve tabloları yıllardır kendi tükürükleri ile temizliyorlar. ”Acaba bunda bir doğruluk payı olabilir mi?” diye düşünen araştırmacılar konu hakkında bilimsel bir araştırma yapmaya karar verdiler. Araştırma sonucunda insan salyasındaki amilaz enzimi sayesinde tükürüğün oldukça iyi bir temizlik ürünü olduğuna karar kıldılar.
Tıbbi Eğitim: İnsanlar kendi kolonoskopilerini yapabilir.
Kazanan: Akira Horiuchi
Japonya’da insanlar kolon kanseri tespitinde önemli bir rolü olan kolonoskopiyi yaptırmak istemiyorlar. Her ne kadar doğu kültürlerinde bu durum görülse de Japonya gibi değişik bir onur anlayışı olan toplumda bu durum ciddi boyutlara ulaşmış durumda. Bu nedenle başlangıçta kamera ile kolaylıkla gözlenebilen ve iyi huylu başlayan kolon kanseri kitlesinin gözlenememesinden dolayı insan kayıpları veriliyor. Bundan mütevellit araştırmacı Akira Horiuchi insanların bunu kendi başlarına yapıp yapamayacaklarını araştırdı. Her ne kadar daha önceden bir miktar eğitim alınması gerekse de bunun yeni küçük endoskopi cihazları ile mümkün olduğunu gösterdi. Deneyde işlemin yapılmasının 3,5 dakika ile 4,5 dakika arasında değiştiği gözlendi.
Edebiyat: Kimse kullanma kılavuzunu okumuyor.
Kazananlar: Thea Blackler, Rafael Gomez, Vesna Popovic ve M. Helen Thompson
Oldukça açık bir gerçek gibi gözükebilir ama bugüne kadar bu konuda yapılmış gerçek bir bilimsel araştırma olmaması gözlerine batan araştırmacılar durumun gerçekten böyle olup olmadığını, eğer öyleyse de nedenlerini araştırmak için yola koyulmuşlar. Araştırmada gerçekten de neredeyse kimsenin kullanma kılavuzunu okumadığı ortaya kondu. Araştırmanın ilgi çekici yönlerinden birisi de okuyamayanların, kullanma kılavuzunu okumama sebeplerinin sadece kılavuzu karmaşık bulmamaları değil aynı zamanda gereksiz ve zaman kaybı olarak görmeleri çıktı.
