Yazan: Paul Willis
Çeviren: Umut Şaşmaz
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Tartışmalı bir konu olan Altın Pirinç genetiği değiştirilmiş besinler konusunda halkta fikir ayrılıkları yaratıyor.
Altın Pirinç nedir?
Altın Pirinç pirincin (Orya sativa) genetiği değiştirilmiş hâlidir. Mısır’daki bir gen ile toprakta bulunup genleri bitkiye aktarıldığında fotosentez ile beta-caroten üretebilen bir bakterinin genlerini pirince ekleyerek elde edilir. Beta-caroten kabak, papaya ve havuç gibi bitkilerde bulunup onlara sarı rengini verirken insan vücudunda A vitaminin üretiminde kullanılır. Karakteristik olarak bu genetik değişiklik pirince altın sarısı bir renk verir.
Neden Üretilmekte?
Altın pirinçte beta-caroten üretimini arttırmanın amacı gelişmekte ülkelerde yaşanan A vitamini eksikliği ile savaşmaktır. A vitamini eksikliği çoğunlukla Asya ve Afrika’da yılda çeyrek ila yarım milyon arasında çocukta körlüğe sebep olmaktadır. Ayrıca A vitamini eksikliği bağışıklık sistemini zayıflattığı için yılda tahmini iki milyona yakın insanın normal şartlarda kurtulacağı hastalıklardan ölmesine sebep olmakta. Özellikle, A vitamini eksikliği her yıl 670.00 çocuğun ölümünden sorumludur.
Altın Pirincin Geliştirilmesi
Altın Pirinç aslında Profesör Ingo Potrykus ve Peter Beyer tarafından gelişmekte olan ülkelerde kaynak kıtlığı çeken çiftçilere hediye edilmek için tasarlandı. 1980’lerdeki erken çalışmalar Rockfeller Vakfı ve Avrupa Birliği tarafından finanse edilmiştir.
2000 yılında bir grup araştırmacı Altın Pirinci geliştirmeye devam etmek için zirai teknolojiler ile ilgilenen Syngeta adlı şirketle kamu-özel ortaklığı kurdu. Syngeta ile olan ortaklığın bir kısmı Altın Pirincin tescilini almak için diğer kısmı ise laboratuvar, sera ve saha araştırmalarında beta-caroten seviyesini yükseltmeye yardım etmek içindi.
Daha sonrasında çıkan Altın Pirinç 2 ise 2005 yılında piyasaya sürüldü ve asıl Altın Pirinçten 23 kat daha fazla beta-caroten üretiyordu. Hesaplamalara göre bu üründen günlük A vitamini gereksinimini karşılamak için 144 gram (yaklaşık bir bardak) tüketilmesi yeterliydi.
Altın Pirinç Projesi 2006’dan beri Uluslararası Pirinç Araştırma Enstitüsü (International Rice Research Institute, IRRI)insancıl yardım alt kolunda yürütülmektedir.
Altın Pirinç Amerika Birleşik Devletleri Patent ve Marka Ofisinin İnsanlık için Patent Ödülleri’ndeki 7 kazanandan birisidir.
Altın Pirinç geliştirilmekteyken 2016 yılında Bill & Melinda Gates Vakfı son testler için destekte bulundular.
Bangladeş’teki ilk saha testi ümit verici sonuçlar gösterdi ve Altın Pirincin 2018’de kullanıma açılması planlandı.
Farklı Bir Yaklaşım
Altın Pirincin üretimi ve marketlerde bulunan diğer genetiği değiştirilmiş mahsuller arasında önemli farklar bulunmaktadır. Daha önceki genetiği değiştirilmiş mahsullerin çoğu, bitkide kimyasal tarım ilaçlarına karşı direnci arttırarak ya da kendi doğal böcek karşıtı özellikleri olması sağlanarak yetiştiriciye yardımcı olma amacıyla değiştirildi. Altın pirinç ise besin değerleri arttırılarak tüketiciye katkı sağlaması için üretildi. Önceki genetiği değiştirilmiş mahsuller çok uluslu şirketler tarafından maddi kazanç hedef alınarak üretilmişti ve fikir mülkiyeti hakkında sıkı kontrolleri vardı. Altın Pirinç ise hâlen birçok patente konu olmasının yanı sıra fikir mülkiyeti konusunda daha açıktır ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Söz konusu buluşa karşıt insanlar bunu genetik teknolojileri daha kazanç odaklı bir yola sokacak büyük ve sinsi bir planın küçük parçası olarak görmektedir.
Testler
IRRI yaptığı testlerde Altın Pirincin insan tüketimi için güvenli olduğunu gösterdi. Özellikle beta-carotenin A vitamini için güvenli bir kaynak olduğunu ayrıca Altın Pirinçte bulunan beta-carotenin diğer besinlerde bulunan beta-carotenden farklı olmadığını ve hiçbir alerjen ve zehir belirtisi olmadığını kanıtlandı.
Birleşik Devletlerde yürütülen bir fare deneyinde pirinç tarafından üretilen diğer proteinlerin temsili mide sıvısında hızla parçalandığı ortaya çıktı.
Altın Pirincin çapraz döllenmesi konusunda yapılan araştırmalarda pirincin kendi kendini döllediği için çapraz döllenmenin limitli olduğunu ortaya koydu. Ayrıca beta-caroten üretimi doğal çeşitlilikleri ile arasında rekabetçi bir avantaj veya dezavantaj sağlamadığını gösterdi.
Altın Pirincin Muhalifleri
Çevreci ve Küresellik Karşıtı gruplar Altın Pirincin geliştirilmesine ve kullanılmasına karşıt olanların büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Ana tartışma konuları GDO tüketiminin güvenilirliği, bir GDO olan Altın Pirincin doğa üzerine etkisi, A vitamini eksikliği ile savaştaki Altın Pirincin diğer yöntemlere göre maliyeti ve tarım sektörünün sanayileşmesi yönündeki kaygılardı.
En yüksek profilli karşıtlardan birisi olan Greenpeace Altın Pirinç hakkında “Teklif edilmiş olan fakat pratikte işe yaramayacak ve hiç markete açılmamış bir tarım çözümü” yorumunu yaptı. Ayrıca bunun çevresel olarak sorumsuzca olduğunu; gıda, besin ve finansal güvenliği tehlikeye atabileceğini söylediler.
Daha detaylı bir sav Science in Society adlı bir grup tarafından yapıldı. Ana itirazları “Altın Pirinç bir teknik gelişme değil ve daha güvensiz” isimli başlıkta 12 sava derlenebilir. Bu argüman Altın Pirinç Organizasyonu tarafından bir makalede cevaplanmıştır.
Bir GDO olan Altın Pirinç hakkındaki genel savlar önceki bir makalede çürütülmüştü.
Filipinler Protestosu
Ağustos 2013’te 400 kişilik bir grup Filipinler’deki Bicol bölgesinde bulunan Camarines Sur’daki Tarım Bakanlığının 5 numaralı bölge birim sahasına girerek Altın Pirincin test edildiği 1.000 metrekarelik bir araziyi talan etti. Test arazisi Uluslararası Pirinç Araştırma Enstitüsü tarafından yönetilmekteydi.
Bazı kaynaklar grubun çiftçilerden oluştuğunu söylerken bazıları ise GDO karşıtı bir grup olduğunu açıkladı. Protestocular her kim ise GDO’nun sağlık üzerindeki etkileri hakkında çok düşük bir anlayışları vardı ve ağırlıkla korku ve yanlış kanılar üzerine hareket etmekte veyahut küreselleşme karşıtı şirketler tarafından desteklemişlerdi.
Bu protesto GDO teknolojileri ve Altın Pirincin desteklenmesi için Nobel ödülü sahipleri ve bilim insanları tarafından bir imza kampanyasının başlamasına sebep oldu. Günümüzde bu kampanyaya 155 Nobel Ödülü sahibi ve 13.417 bilim insanı imza atmış durumda.
Sonuç
Altın Pirinç A vitamini eksikliği yüzünden acı çeken veya ölen milyonlarca insanı kurtarma potansiyeline sahip genetiği değiştirilmiş bir pirinçtir. Uzun yıllardır süren geliştirme ve test sürecinden geçen Altın Pirinç önümüzdeki yıllarda hazır olmaya yakındır. Altın Pirincin geliştirilmesinin ve üretiminin karşısında olan argümanların hiçbir bilimsel kaynağı bulunmamaktadır.
