Bruselloz – Malta Humması – Ondülan Ateş – Akdeniz Ateşi

Yazan: Erkan Çekiç

Düzenleyen: Ümit Sözbilir

Özet: Brucella, hayvan kaynaklı bir hastalık etkenidir. Hayvanlarda olduğu gibi insanlarda da Bruselloz hastalığı yapan bu etken süt, et, salya gibi hayvan çıktılarından insanlara bulaşabilir. İnsanlar için henüz aşısı yoktur. Tüketilen et, süt gibi ürünlerin yeterince sağlığa uygun olması, hayvancılıkla uğraşan bireylerin ekstra kendilerine dikkat etmeleri –koruyucu giysiler, hayvanların aşılanması- gibi önlemler ile hastalıktan korunmak mümkündür.

Halk arasında hayvan hastalığı olarak bilinen Bruselloz, Malta Humması, Ondülan Ateş[1] ya da Akdeniz Ateşi: Brucella bakterilerinin (Brucella melitensis, Brucella abortus vb.) neden olduğu hayvanlarda düşüğe ve kısırlığa neden olabilen çoğu zaman belirtisiz seyreden; insanlarda ise halsizlik, titreme, terleme, ateş (ondülan), güçsüzlük, kas ağrısı, kilo kaybı vb. belirtilerle kendini gösterebilen bir hastalıktır. (Birçok memelinin-koyun, keçi, inek- plasentasında “eritritol” adlı bir madde bulunur bu madde bakterinin üremesini kolaylaştırır, eritritol insan plasentasında bulunmaz o yüzden Brucella’nın insanlarda düşük ve erken doğum etiyolojisindeki yeri net değildir.)

Brucella’nın Keşfi

İsmini Avusturya doğumlu İngiliz patolog ve mikrobiyolog David Bruce’dan almıştır. David Bruce, Malta’daki görevi sırasında İngiliz askerleri Malta Humması adında bir salgın yaşadı. Bruce 1886’da hastalığa neden olan etkeni izole etti ve bu etkeni Micrococcus melitensis(daha sonra Brucella melitensis olarak değiştirildi) isminde tanımlayan Malta Ateşi Alt Kurulu’na liderlik etti. Bu dönemden yaklaşık 20 yıl sonra -1905 yılında-Themistocles Zammit bu etkeni keçi sütünden yalıttı ve dolayısıyla kaynağının keçi sütü olduğunu insanlara da keçi sütünden bulaştığını belirtti. Ancak Bruce, onun deneylerinden ve mikrobiyologluğundan şüphe ederek Zammit’i ciddiye almadı. Bunlar yaşanırken 1897 yılında Bernard Bang Danimarka’da sığırlardan Brucella bakterisini yalıtmayı başarmış ve bu hastalığa “Bang’ın Hastalığı” ismini vermiştir. Amerikalı araştırmacı Alice Evans ilk olarak Bruce’un daha sonra Bang’ın da yalıttığı bakterilerin arasındaki ilişkiyi ortaya koymuş ve 1918 yılında, bakteriyi ilk yalıtan Bruce olduğu için bakteriye onun ismini vermek uygun görülmüştür. Ayrıca David Bruce, Afrika uyku hastalığını da araştırıp Trypanosoma brucei adlı paraziti keşfetmiş ve ona da ismi verilmiştir.

Bakterinin Yapı Bilgisi

Kapsülsüz, küçük, gram boyasıyla boyanmayan(yani gram negatif)[2], hareketsiz ve kokobasil(ne tam küresel ne de tam çubuk şeklinde olan bakteriler için kullanılır) şekilli bakterilerdir. B. melitensis (başlıca kaynağı keçi ve koyun), B. abortus(başlıca kaynağı sığır, manda vb. büyükbaşlar), B. suis(başlıca kaynağı domuz), B. canis(başlıca kaynağı köpek) en önemli türlerdir. Görüldüğü gibi bu bakteri hayvan kökenlidir yani zoonozdur.

Bulaş yolları

Brucella; süt, salya, dışkı, idrar gibi vücut çıktılarında bulunabilir dolayısıyla bakteri ile kirlenmiş süt, et ve ürünlerinin tüketilmesi yoluyla veya vücut sıvılarının ve hasta hayvanın leşi ile temasın sonucunda ciltteki kesik, yara, mukoza gibi alanlar yoluyla bulaşabilir. Ayrıca laboratuvar kazaları sonucu da bulaş olabilir (örneğin, kültürde üretilen bakterilerin koklanması vb.). İnsandan insana geçiş nadirdir. Vücuda girdikten sonra bakterilerin bir kısmı savunma sistemi tarafından öldürülür ancak bir kısmı da kaçar ve retiküloendotelyal sistem[3] hücreleri içine girerek yaşamlarını sürdürürler. Hücre içine girmesi tedaviyi zorlaştırır.

Kuluçka Dönemi ve Belirtileri

Ortalama kuluçka süresi 1 ila 3 haftadır. Ancak 5 günden 5 aya kadar da uzayabilir. Daha sonra ateş, ürperme, yorgunluk, halsizlik, eklem ve kas ağrıları gibi belirtiler görülmeye başlar. Ateş bazı hastalarda ondülan ateş şeklindedir. Bakteri retiküloendotelyal sistemi tuttuğu için hastada lenf düğümü, karaciğer ve dalak gibi bazı organlarda büyüme görülür. Ayrıca kan hücrelerine azalma olur. Bu belirtiler çeşitlilik gösterebildiği için hastalığın kesin tanısında altın standart yöntem alınan; kan, biyopsi, apse materyali gibi örneklerden bakteriyi kültür ortamında üretmektir.

Bruselloz’un Tedavisi

Antibiyotik tedavisi uygulanır (Rifampisin, doksisiklin ve diğer antibiyotikler çeşitli şekillerde uygulanır. Hekim, hastalığın seyrine ve şiddetine göre doğru tedaviyi uygulayacaktır.).

Korunma Yolları

Kaynağı belli olmayan ürünler tüketilmemeli, pastörize edilmemiş süt ve ürünlerinden kaçınılmalı (Örneğin bir dönem, Akdeniz’den ve Meksika’dan pastörize edilmemiş sütlerin ulaşmasıyla ABD’de B. melitensis bulaşları görüldüğü bildirilmiştir.), pişmemiş et tüketilmemeli, hayvancılıkla uğraşan bireyler kişisel korucu eldiven ve giysi kullanmalı, evcil hayvanlar aşılanmalıdır. Brucella’nın insan aşısı henüz yoktur ancak hayvanlar için aşı mevcuttur. Laboratuvar çalışanları kaza riskine karşı çok dikkatli olmalıdır. Hasta hayvanla teması olan kişiler temastan sonraki altı ay boyunca takip edilmelidir. Ayrıca salgın riski varsa bulaş olabileceği düşünülen hayvanların itlaf edilmesi büyük bir salgın oluşumunun önüne geçebilir.

Görüldüğü gibi mikroskobik canlıların insan hayatı üzerinde etkisi çok büyüktür ve bu etkileri olabildiğince aza indirmek için çalışmalar sürmektedir. Brucella da bu etkenler arasındadır ve yukarıda bahsettiğim önlemler ile Bruselloz vakaları kontrol altında tutulmaya çalışılmaktadır.

[1] Ondülan Ateş: Dönem dönem yükselen ve alçalan ateşe denir.

[2] Gram boyası bakterileri hücre duvarına göre sınıflandırmak için kullanılan bir boyama yöntemidir. Boyama işleminden sonra; boyanan yani gram pozitif bakteriler mor görünürken, boyanmayan yani gram negatif bakteriler pembe görünür.

[3] Retiküloendotelyal sistem: Çeşitli organlarda (karaciğer, lenf düğümleri, dalak vb.) bulunan, etkenle mücadelede rol oynayan savunma sistemi hücrelerinin oluşturduğu sisteme denir.