Çeviren: Çisem Özge Biçer
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Parkinson hastalığı; beynin hareketleri kontrol eden bölgesindeki sinir hücrelerinin (ya da nöronların) zayıflamasına ve/veya ölümüne sebep olan ilerleyici bir nörodejeneratif hastalıktır. Sağlıklı nöronlar dopamin adı verilen, beynin hareketleri düzenlemek için belirli miktar ihtiyaç duyduğu bir kimyasal üretirken; zayıflamış nöronlar düşük düzeylerde dopamin üretirler. Bu nöronları zayıflatan etkenin ne olduğu mevcut durumda bilinmiyor.
Parkinson hastalığı olan kimi hastalar aynı zamanda sinir uçları boyunca sinyal ileten ve kan basıncı, kalp hızı gibi çeşitli fonksiyonları da kontrol eden bir kimyasal olan norepinefrin düşüşünden de mustariptir.
Parkinson Vakfı’na (Parkinson’s Foundation) göre, şu anda dünya çapında 10 milyondan fazla insan Parkinson hastalığıyla yaşıyor ve bu yıl ABD’de yaklaşık 1 milyon insan bu hastalıkla yaşayacak.
Risk Etmenleri
Bir kişide Parkinson hastalığı gelişme riski aşağıdaki etkenlere bağlı olabilir:
- Cinsiyet: Erkekler kadınlardan 1,5 kat daha fazla Parkinson hastalığına yakalanıyor.
- Yaş: Parkinson hastalığı riski yaşla birlikte artar. Bununla beraber bazı insanlara 50 yaşından önce erken başlangıçlı Parkinson hastalığı tanısı konur.
- Kalıtım: Çoğu vaka ailesel Parkinson hastalığı bağlantısı olmayan hastalarda görülür ancak bazı hastalar Parkinson hastalığı geliştirme riskini arttırabilen bazı başkalaşmış genleri içeren kalıtıma sahiptir.
- Çevresel Nedenler: Çalışmalar Parkinson hastalığı ile pestisitlerde (zirai böcek zehirlerinde) ve herbisitlerde (bitki öldürücülerde) kullanılan kimyasallara (metallere ve organik kirleticilere) maruz kalma arasında bir bağlantı olduğunu göstermiştir.
- Kafa Yaralanması: Tekrarlanan kafa darbeleri kişide Parkinson hastalığı gelişme riskini arttırabilir ancak tanı garantisi vermez.
Parkinson Hastalığının Belirtileri:
Parkinson hastalığının bu yaygın belirtileri sıklıkla yavaş yavaş başlar ve zamanla ilerler:
○ Titreme
○ Kas sertliği
○ Yürümede zorluk
○ Dengede bozukluk
○ Zayıf duruş şekli
○ Vücut hareketlerinde yavaşlama (bradikinezi)
Hastalık ilerledikçe; geveleyerek veya manasız konuşma, çiğneme ve/veya yutma sorunu, hafıza kaybı, kabızlık, uyku sorunu, mesane kontrolü kaybı, anksiyete, bunalım, vücut sıcaklığını düzenlemede yetersizlik, cinsel işlev bozukluğu, koku alma yeteneğinde azalma, huzursuz bacaklar ve kas krampları gibi ek belirtiler ortaya çıkabilir.
Teşhis
Mevcut durumda Parkinson hastalığını teşhis etmek için kullanılabilecek kan veya laboratuvar testi bulunmuyor. Nörologlar, hastanın tıbbi geçmişine ve muayenesine dayanarak tanı koymaktalar.
Parkinson Vakfı’na göre, bir nöroloğun Parkinson hastalığı tanısını koyabilmesi için aşağıdaki dört semptomdan en az ikisi bir süre boyunca mevcut olmalıdır:
○ Titreme
○ Vücut hareketlerinde yavaşlama (bradikinezi)
○ Kollarda, bacaklarda ve/veya gövdede tutukluk
○ Denge sorunları
Parkinson hastalığını yakından taklit eden bir dizi durum vardır, örneğin:
◦◦Eyleme Bağlı Titreme: İstemsiz titreme ellerinizi hareket ettirip kullanmaya çalıştığınızda artar. Parkinson hastalığında, titreme esas olarak dinlenim halinde ortaya çıkar ve herhangi bir etkinlik belirtileri azaltır.
◦◦Normal Basınçlı Hidrosefali: Başlıca yaşlılarda görülen bu durum, beyni ve omuriliği çevreleyen sıvı çok fazla olduğunda ortaya çıkar. Kararsız yürüme, hafıza ve düşünme ile ilgili problemler ve idrar kaçırma klasik belirtilerdir.
◦◦Lewy Cisimcikli Demans: Parkinson hastalığının erken evrelerinde görülen belirtiler aynı zamanda, beyindeki Lewy Cisimcikleri denilen anormal protein depolarıyla nitelenen; ruh hali, düşünme ve hareket sorunlarına yol açan Lewy Cisimcikli Demans hastalığının geç evrelerinde de gelişebilir.
◦◦Çoklu Sistem Atrofisi: İlerleyici bir nörodejeneratif bozukluk olan çoklu sistem atrofisi, beyin ve omurilikteki farklı türlerde sinir hücrelerinin ölümünü kapsar. Belirtiler hareketlerde yavaşlığı, titremeyi, katılığı ve konuşma bozukluğunu içerir.
◦◦Kortikobasal Belirti: Kortikobasal Belirti(CBS) hareketleri, dil yetisini veya ikisini etkileyen bir durumdur. Nedeni şu anda bilinmemektedir, ancak CBS’li bazı insanlar beyinlerinde Alzheimer hastalarına benzer bir “tau” birikimine sahiptir.
◦◦İlerleyici Supranükleer Felç: Beyindeki sinir hücrelerine zarar veren bu nadir durum denge kaybına, göz problemlerine, açıklanamayan düşmelere ve tutukluğa neden olabilir.
Parkinson Hastalığı Tedavisi
Parkinson hastalığının tedavisi olmamasına karşın nörologlar belirtileri hafifletmek için çeşitli ilaçlar, ameliyatlar ve/veya diğer tedaviler önerebilir.
İlaçlar: Parkinson hastalığını tedavi etmek için kullanılan en yaygın ilaçlar, beyindeki dopamin ve diğer kimyasalların korunmasına, yenilenmesine veya taklit edilmesine yardımcı olmak için formüle edilmiştir:
Levodopa; beynin azalan dopamin arzını yeniler.
Carbidopa; bulantı, düşük tansiyon ve huzursuzluk gibi levodopa ile ilişkili yan etkilerin azaltılmasına yardımcı olmak için levodopa (örn. Sinemet) ile birlikte kullanılır.
Dopamin Agonistleri; dopaminin etkilerini taklit eder. Levodopanın başlamasını geciktirmek için veya levodopaya ek olarak kullanılabilir.
Amantadin; beyinde halihazırda bulunan dopamin düzeylerini destekler.
Antikolinerjik ilaçlar; titremeyi azaltmaya yönelik reçete edilir.
Katekol-O-metiltransferaz (COMT) inhibitörleri; dopamini parçalayan enzimleri engeller ve böylece dopaminin beyindeki etkisini uzatır.
Monoamin Oksidaz (MAO) B inhibitörleri; dopamini parçalayan enzimleri engeller ve dopaminin daha uzun süre çalışmasına olanak sağlar.
Adenosin Reseptör Antagonisti; hastaların levodopa/karbidopa aldıkları zaman kaslarının “kapalı” olarak bilinen dönemlerde daha normal çalışmaya devam etmesini sağlar.
Parkinson hastalığı ilaçlarının doğru birleşimini bulmak; bulantı, düşük tansiyon, baş dönmesi, kabızlık, uykusuzluk, sanrılar ve diskinezi (kontrolsüz vücut hareketleri) dahil en az miktarda yan etki ile en iyi sonucu elde etmek adına zaman alabilir. Doktorunuz, bu yan etkilerin bazılarını hafifletmek veya Parkinson hastalığı ile yaygın olarak ilişkili motor dışı belirtileri hafifletmek için ek ilaçlar reçete edebilir.
Derin Beyin Uyarımı: Genellikle ilaca yeterince cevap vermeyenler için ayrılmış olan derin beyin uyarımı, motor belirtilerin denetimine yardımcı olan elektrik atımları göndermek için programlanan ince metal tellerin beynin içine yerleştirildiği cerrahi bir uygulamadır. Genellikle dört yıl veya daha uzun süredir Parkinson hastalığına sahip olan hastalar için düşünülür ve demans hastaları için önerilmez.
Odaklı Ultrason: Titremenin baskın olduğu Parkinson hastalığının yanı sıra eyleme bağlı titreme tedavi etmek için de kullanılabilen FDA onaylı, cerrahi işlem gerektirmeyen bir seçenektir. Titremeye odaklanmış ultrason, motor sorunlarına neden olan beyin hücrelerini yok eder. Derin beyin uyarımının aksine, odaklanmış ultrason tedavisi kalıcı ve geri dönüşümsüzdür. Ayrıca Parkinson hastalığının diğer belirtileri için de test edilmektedir.
Diğer Tedaviler: Yürüyüş, temassız boks, bisiklet, yoga ve tai chi gibi spor ve alıştırmaların Parkinson hastalarında dengeyi, motor kontrolü ve gücü arttırdığı gösterilmiştir. Fiziksel tedavi ve iyileştirme ayrıca yürüyüş, esneklik, konuşma, yeme ve giyinme gibi günlük etkinlikleri gerçekleştirme yeteneğini geliştirmeye de yardımcı olabilir.
