Yazan: David Nield
Çeviren: Şule Selçuk
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Bilim insanları zebra balığı üzerinde çalışarak yedek insan organı üretme ile ilgili önemli bilgiler öğrendi. Zebra balıkları kök hücrelerin ve Meox1’in nasıl çalıştığına yönelik birtakım sırları açığa çıkarmıştır. Çalışma, zebra balıklarında klonal birikme olduğunu buldu yani sadece birkaç özel kök hücre gerekli organ dokusunun çoğunu büyütmek için kullanılıyor ve Meox1 bu hücreleri seçiyor. Araştırmacılar bu organ büyümesinin kök hücreler tarafından düzenlenmesi sürecinin ‘gelişim biyolojisinin son sınırı’ olduğunu söylüyorlar.
Bilim insanları kök hücrelerde bulunan kas büyümesini düzenleyen Meox1 isimli proteini tanımlayarak yedek insan organları üretme hedefine doğru önemli bir adım attı.
Kendi organlarımızı nasıl üreteceğimizi çözmek bir sağlık devrimine yol açardı. Yaşamın kıyısında umutsuzca bekleyen insanların olduğu organ donör listelerine bir son verip, her sene nakil olamayan ya da beklerken hayatını kaybeden binlerce insanın hayatını kurtarırdı.
Monash Üniversitesinden araştırmacılar, Güneydoğu Asya’ya özgü hızlı büyüyen, küçük bir balık olan ve çoğunlukla biyolojik benzerliklerimizden dolayı insanlara model olarak kullanılan zebra balığında yeni bir şeyler fark ettiler.
Aynı biz insanlar gibi zebra balığının da iki gözü, bir ağzı ve kasları, kanı, kemikleri, dişleri ve bir beyni vardır. Hem insanlar hem zebra balıkları; böbrek, kalp de dâhil olmak üzere birçok benzer organa sahiptir ve zebra balığında insan geninin %70’i bulunmaktadır.
İşte bu benzerlikler zebra balıkları kök hücrelerin ve Meox1’in nasıl çalıştığına yönelik birtakım sırları açığa çıkarmıştır.
Profesör Peter Currie, “Bu alanda çalışmadan önce, bu büyümeye özgü kök hücrelerin varlığından ya da nasıl kullanıldığından haberimiz bile yoktu. Şimdi zarar görmüş dokuyu yeniden büyütmek için bunları düzenleme, kontrol etme ya da yeniden canlandırma ihtimalini biliyoruz.”
Bilim insanları uzun süredir laboratuvar koşullarında organ büyütme konusunda çalışıyorlardı fakat kök hücrelerin vücutta nasıl bu kadar çok canlı doku ürettiği bir gizem olarak kaldı ve bu çözülene kadar kendimize yedek organ üretemeyeceğiz.
Çalışma, zebra balıklarında klonal birikme olduğunu buldu yani kök hücreler rasgele bölünüp büyümüyordu ancak kök hücreler kasları büyütmek için birkaç klonlanmış kök hücreyi ilerletiyordu.
Başka bir deyişle sadece birkaç özel kök hücre gerekli organ dokusunun çoğunu büyütmek için kullanılıyor ve Meox1 bu hücreleri seçiyor.
Hâlâ, talep edildiğinde laboratuvar ortamında kalp ya da karaciğer üretmekten çok uzağız ancak bilim insanları şimdi vücut içinde daha çok doku üretmek için moleküler dişlilerimizin nasıl hareket ettiğini daha iyi anlıyorlar.
Araştırmacılar bu organ büyümesinin kök hücreler tarafından düzenlenmesi sürecinin “gelişim biyolojisinin son sınırı” olduğunu söylüyorlar.
Daha ileri gidersek bu mekanizmalara ışık tutmak kanser gibi hastalıkların vücudumuza verdiği zararı tersine çevirmede kullanmamıza yardımcı olabilir.
Bilim insanları bu alanda istikrarlı bir şekilde ilerliyorlar. Geçen sene ABD’den araştırmacılar her ne kadar bağışlanmış bir kalpten hücreler kullansalar da insan kalbi dokusunu yeniden canlandırmayı başardılar. Zebra balığı sayesinde artık biz organ üretmeye bir adım daha yakınız.
