Derleyen: Asya Demirkol
Düzenleme: Ümit Sözbilir
Özet: Kara delikler bilim dünyasının gizemli oluşumlarıdır. Onları anlamak için büyük ve masmavi bir okyanusun tam ortasında bir delik düşünün. Bu deliğin tıpkı bir kasırga gibi yakınından geçen her şeyi içine çektiğini ve bilinmezliğe götürdüğünü hayal edin. İşte bunun uzaydaki görünmeyen ve çok daha devasa boyutlarda olan şekli kara deliklerdir.
Şüphesiz ki kara delikler evrendeki en tuhaf oluşumlardan bir tanesidir. Kara deliklerin nasıl var olduklarını kavrayabilmek için önce yıldızların nasıl doğduğunu incelememiz gerekir.
Bilindiği üzere evrende oldukça fazla gaz ve toz bulutu vardır. Bu gaz ve toz bulutunun yoğun olduğu bölge tıpkı lavabonun içinde girdap oluşturan bir su akıntısı gibi kendi etrafında dönmeye başlar ve gittikçe sıkışır. Dönerek sıkışan gazın yarısından fazlası hidrojendir.
Hidrojen döndükçe büyüyerek sonunda etrafına ışık ve enerji saçar. Bunu 4 tane atomunu 1 helyum atomuna dönüştürerek başarır. Yıldız hayatta kalmak ve çevresine enerji vermek için bu hareketine bir süre daha devam eder. Yakıtı bittiğinde kütlece ağırlaşır. Bu sefer 3 helyum atomunu yakarak 1 karbon oluşturur. Artık iyice ağırlaşan yıldız, karbon atomlarını demire dönüştürür. Böylece hayatta kalmak için gerekli olan enerjiyi üretemez ve içe doğru patlayarak küçülür. O kadar yoğunlaşır ki çekim gücü nedeniyle ışığın bile kaçamadığı bir kara delik hâline gelir.
Ancak yaşamını tamamlayan her yıldız kara delik olma şerefine ulaşamaz. Önünde iki seçenek vardır: nötron yıldızı olmak ya da sırlarla dolu bir kara deliğe dönüşmek.
Kara Deliklerin Keşfedilmesi
Kara delik fikri ilk olarak Albert Einstein’ın Rölativite Teorisi’nden faydalanarak 1939’da J. Robert Oppenheimer ve Hartland S.Synder tarafından ortaya atıldı.
İlk çıktığı dönemlerde herkesin kafasında tek bir soru vardı; göremediğimiz bir şeyin varlığından nasıl bu kadar emin olabiliyorduk? Cevap oldukça basitti: Etrafındaki maddelerin üzerindeki etkilerinden. Örneğin bir yıldız ve bir kara deliğin birbirlerine çok yakın döndüklerini düşünelim. Bu durumda yüksek enerjili bir ışık ortaya çıkar. Hatta öyle ki bir kara deliğin çekimi bazen yıldızların dışındaki gazları çekebilecek kadar güçlü olabilir ve bu durumda da etrafında toplanma diski denilen bir halka büyütür. Toplanma diskindeki gaz, kara delik içerisinde sarmal bir hareket izledikçe çok yüksek sıcaklıklara kadar çıkar ve bütün yönlerde x ışını yaymaya başlar. Astronomlar bu ışınları kara delikleri anlamakta ve onlar hakkında daha fazla bilgiye ulaşmada kullanırlar.
Bir Kara Delik Etrafındaki Her Şeyi Yutar mı?
Öncelikle bunun tamamen yanlış olduğunu söylememiz gerekir. Örnek vererek açıklayalım. Bir perdenin üzerine küçük bir bilye koyduğunuzu hayal edin. Perde bilyenin ağırlığıyla az da olsa aşağıya doğru çöker. Daha sonra bir bowling topu koyduğunuzu düşünün. Bu sefer perdede bilyeden çok daha fazla bir çökme yaşanacaktır. Kara delikler de tıpkı bu şekilde evreni bükerler. Ancak her kara deliğin belli bir kütlesi vardır ve kara delikler kütlesinden küçük her maddeyi içine çeker. Aynı zamanda bir cisim kara deliğe yeteri kadar yaklaşmayıp sadece yanından geçerse olası bir ihtimalle kara delikten kurtulur ancak büyük bir miktarda kütle kaybeder.
Kara Deliğin İçine Girince Ne ile Karşılaşırız?
Henüz bu sorunun cevabı tam olarak verilmiş değil. Ancak bilim insanlarının yaptığı araştırmalara göre cevap oldukça iç karartıcı.
Diyelim ki yüksek teknolojili büyük bir uzay gemisinin içindesiniz ve orta kütleli bir kara deliğe doğru yaklaşıyorsunuz. Öncelikle zaman kavramı kara delik çevresinde tamamen farklı olduğu için, olay ufkuna yaklaştıkça zamanın yavaşladığını görürsünüz (olay ufku kara deliğin en dış katmanıdır). Dışarıdan bakan biri sizin bir noktada tamamen donup kaldığınızı ve hızla kaybolduğunuzu görecektir. Ancak öte yandan siz, evrenin geri kalanını muazzam bir hızla seyredersiniz, tıpkı geleceği izlemek gibi. Daha sonra olacaklarsa korku filminden farksız. Kara delik o kadar yoğundur ki, olay ufkunu geçer geçmez vücudunuz bu yoğunluğa dayanamaz ve gittikçe uzayarak en küçük atomunuza kadar ayrılırsınız. Bilim insanları buna “Spagettileşme” demişler, eh haksız da sayılmazlar!
Güneş’in Kara Deliğe Dönüşme İhtimali Var mı?
Bunun cevabına kocaman bir “HAYIR” diyor ve rahat bir nefes alıyoruz! Güneş bir kara deliğe dönüşecek kadar yeterli kütleye sahip değil. Güneş kütlesindeki yıldızların iç basıncı, kütleleri çok büyük olmadığı için kütle çekim kuvvetini bir noktadan sonra durdurabilir. Bir yıldızın kara deliğe dönüşmesi için Güneşimizin en azından 15-25 katı kadar büyük bir kütleye sahip olması gerekir.
Konuyla alakalı diğer yazılarımız
Kara Delikler Hakkında Aklınıza Takılan 10 Soru ve Cevapları
