Çeviren: Cansu Erdem Düzenleyen: Barış Bayraktar
Özet: Antibiyotikler, bakteriyel enfeksiyonları önlemek ve tedavi etmek amacıyla kullanılan ilaçlardır. Çeşitli sebeplerle bakteriler antibiyotik ilaçlara karşı bağışıklık geliştirdiğinde bu durum, antibiyotik direnci olarak nitelendirilir. Antibiyotik direncinde ilaçlar, bakteriler üzerinde beklenen seviyede bir etki gösteremezler. Bu durum, hastalığın tedavisini aksatmakla kalmayıp insanlığın bakterilerle olan savaşında da ileriye dönük tehditlerin oluşumuna neden olur.
Tarihçe
Modern antibiyotik çağı 1928’de, Alexander Fleming’in bir kaza sonucu penisilin maddesini keşfetmesiyle başladı. Fleming, Staphylacoccaeae ailesinden bir bakteriyi deney kaplarında çoğaltırken, kapları yaklaşık 1 ay boyunca yıkamayı unuttu ve kaplarda küf oluşumu gözlemledi. Kapları yıkarken küf içeren bölgelerde bakterilerin çoğalmadıklarını fark etti. Daha sonra çeşitli deneyler yaparak oluşan küfün içerisindeki bir maddenin bakterileri yok ettiğini keşfetti. Bu maddeyi küften ayırarak o maddeye “penisilin” ismini verdi. Penisilin, düşük konsantrasyonda bile muazzam etki gösteriyordu. 1940 ve 1950’ler civarında penisilin kullanımı yaygınlaştı.
Antibiyotikler zamanla modern tıbbı geliştirdi ve milyonlarca hayat kurtardı. II. Dünya Savaşı’nda ve ciddi bakteriyel enfeksiyonlarda kullanımının yaygınlaşmasından kısa bir süre sonra ilk direnç vakaları patlak vermeye başladı. Fleming, bunun üzerine ilacı halkın talep edeceğini ve daha sonra suistimal çağına girileceğini öngörmüştü. Dünyanın çoğu bölgesinde, bilinçsiz kullanım nedeniyle bakteriler çeşitli şekillerde uyum sağlayarak kimyasallara karşı direnç oluşturdu. 1960’ların sonlarından 1980’lere kadar ilaç endüstrisi, direnç problemini çözmek için birçok yeni antibiyotik tanıttı. Bu çözümün direnç sorununu kökten çözeceği düşünülüyordu ancak bakterilerin evrimsel kabiliyeti henüz yeterince bilinmediğinden ilerleyen yıllarda antibiyotik direnci tekrar bir tehdit haline geldi.
Evrimsel Süreç
Antibiyotiklere karşı kazanılan direncin, bakterilerin evrimleşmesi yoluyla kazanıldığı, yapılan evrimsel analizlerle kanıtlandı. Canlılardaki gen çeşitliğinin sebebi olan ve genetik yapının farklılaşmasında etkili olan mutasyon benzeri olaylar, bakterilerde de kendileri için birtakım olumlu değişimlere sebep olabilir. Örneğin, bakteri genomunda meydana gelen herhangi bir mutasyon, bakterinin antibiyotiğe karşı direnç göstermesini kolaylaştıracak yönde işleyebilir. Bu tip mutasyonlar bakterinin evrimsel sürecinde, kendisi için büyük avantajlar sağlar. Böyle bir evrimsel değişim sayesinde bakteriler, direnç geliştirdikleri antibiyotikteki kimyasal maddeler tekrar vücuda alındığında, aynı kimyasallardan aynı oranda etkilenmeyecek veya hiç etkilenmeyeceklerdir. Benzer şekilde bu değişim, plazmit denen ve bakterilerdeki genetik veriyi içeren hücre elemanlarının aktarım yoluyla da gerçekleşebilir. Örneğin, antibiyotik direnç sağlayan gene sahip olan bir bakteri, bu özelliğini diğer bakterilere plazmit aktarmak suretiyle transfer edebilir.
Bilinçsiz veya doktorun enfeksiyon için önerdiği dozun altında kullanılan antibiyotikler, bakterileri tamamen öldürmemiş olacak ve sağ kalan bakteriler de çeşitli mutasyonlar geçirerek o antibiyotiğe karşı bağışıklık oluşturup güçleneceklerdir. Dolayısıyla düzensiz kullanılan her birkaç antibiyotik, gelecek için güçlenmiş birkaç milyon dirençli süper bakteriye karşılık geliyor olacaktır.
Nasıl Önlenmeli?
Akılcı ilaç kullanımının teşvik edilmesi, antibiyotik direnci benzeri antimikrobiyal dirençlerin geneli için hayati önm taşımaktadır. Akılcı ilaç kullanımının savunduğu prensip, hastalık yapıcı etkenin iyi belirlenmesi ve bunu takiben uygulanacak tedavide gereken uygun doza bağlı kalınarak hastalığın tedavi edilmesi veya önlenmesidir. Örneğin, grip gibi viral enfeksiyonlar karşısında antibiyotikleri kullanmak hiç de akıl kârı bir davranış olmayacaktır. Yapılması gereken, reçetelendirme sürecinde titizlik sağlanması ve toplumun antibiyotik direnci ve tehlikeleri hakında bilinçlendirilmesi olacaktır. Son zamanlarda Sağlık Bakanlığı’nın yürütmekte olduğu çalışma sayesinde antibiyotik direncine karşı akılcı ilaç kullanımı ile ilgili bir farkındalık uyandırmak amaçlanmaktadır. Bilinçsiz bir şekilde antibiyotik kullanımının, geleceğimiz açısından ne gibi tehditler oluşturacağının kavranması, bilimin ve insanlığn yararına olacaktır.
Kaynakça:
www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4378521/
www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/antibiotic-resistance
Yolunuz açık olsun başarılarının devamını dilerim.