Yazan: Bob Whitby
Çeviren: Gül Pınar Canik
Düzenleyen: Esranur Maral
Özet: Bulgular, bitki örtüsünün atmosferle buluştuğu yerden ayrışmış ana kayanın en alt kısmına kadar uzanan gezegenin nispeten daha ince tabakası olan Dünya’nın “kritik bölgesini” anlamaya yardımcı oldu. Yazarlar, “İklim ve ekosistemler; ana kayaların ne kadar hızlı ayrışmaya uğradığını, toprağın nasıl oluştuğunu, tortuların karada ve nehirlerde nasıl hareket ettiğini ve kara parçasını şekillendiren diğer faktörleri belirler.” diye yazdı.
Don, bugün Alaska gibi soğuk topraklarda dünya yüzeyinde veya yakınında bulunan kayaları çatlatabilir veya ayrıştırabilir. Bu da daha gözenekli olan tek parça kayayı tortul hâline getirir. Marshall ve ekibi, Kuzey Amerika için uygulanan ve yaklaşık 21.000 yıl önce başlayan son buzul maksimumu sıcaklarını takip ederek oluşturulan don temelli ayrışma modelli paleoilkim simülasyonu için muhtemelen buzul çevresi olaylarından etkilendiği düşünülen Oregon’dan Georgia’ya, Teksas ve Arkansas kadar güneye ulaşan geniş bir kesimi belirlediler.
Modern Arctic gibi daimî donmuş kara parçaları iki yıl veya daha uzun bir süre boyunca donmuş zemini deneyimlerken buzul çevresinde olan kara parçaları, kalıcı olarak donmuş olmasa da yılın büyük bir kısmı için donma sıcaklığının altında yaşarlar. Geçmiş buzul çevresi süreçlerinin kanıtları, bitki örtüsü tarafından kolayca gizlense veya sonraki jeolojik süreçlerle silinse de ekibin sonuçları don temelli ayrışmanın ve diğer buzul çevresi süreçlerinin son buzul maksimumu sürerken kapladığı alandan yaklaşık 3.5 kat daha fazla olduğunu önermektedir. Geçmiş soğuk iklimlerin zemin altı ayrışması üzerine tahmin edilen etkisi, kalınlığı ve su depolama gibi bağımlı olduğumuz modern toprak parçası özelliklerini önemli ölçüde etkileyebilir.
Jill A. Marshall, “Buzul dönemi don olaylarının metre ölçeğindeki derinliklerde yaygın olarak meydana gelmesine dayanarak geçmişteki soğuk iklimlerin hem su için yüzey altı yollarda kalıcı etki ve dolayısıyla kimyasal ayrışma hem de kayanın modern kara parçaları üzerinde önemli bir etkisi olduğunu öne sürüyoruz. Kayanın tortula ayrılma hızına katkıda bulunan hasar, yamaç eğimi ve nehir süreçlerinin sabit olmayan oranları nedeniyle potansiyel istikrarsızlık oluyor.” diyor.
