Yazan:
Çeviren: Ahmet Polat
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Ev kedisi türü Afrika Yaban Kedileri türünden evrilmiştir. Evcilleştirme, iki ana dalga hâlinde olmuştur. İlk dalga Cilalı Taş Devri’nin (Neolitik Çağ) başlangıcında, 5.000 ya da 6.000 yıl önce, Orta Doğu’da vuku bulmuştur. Haşere avcıları kedilerle tarım yapan insanlar ortak bir ilişki kurmuşlardır. İkinci dalga Antik Çağ’da olmuştur. Antik Mısır’da kediler evcil hayvanlar olarak kullanılmış olup Roma İmparatorluğu ve Vikingler tarafından kediler, gemilerde haşere temizleyicisi olarak kullanılmıştır. Kedilerin güzelliklerine göre yapay seçilime uğratılmaları ilk olarak Orta Çağ’da olmuştur.
Giriş
Avcılık niteliğiyle birlikte zarafet ve çekicilik, kedilere tarih sürecinde insanlığın kalbini çalarak insan toplumunda sarsılmaz bir yer kazandılar. Peki, bu “utanmaz hırsızların” şaşırtıcı başarı kariyeri tam olarak nasıl sürdü? Bu soruya, araştırmacılar son 9.000 yılın kedilerinin genetik analizlerini yaparak cevap aradılar. Bunun yanı sıra, araştırmaları doğrultusunda günümüzün ev kedilerinin 2 farklı soydan geldiklerini ve insanların kedileri yapay seçilime uğratırken ilk olarak Ortaçağ’da güzellik özelliklerini önemsediklerini ortaya koydular.
Esas itibarıyla insanlarla kedilerin arasındaki dostluğun, tarımın gelişimi sırasında, yaklaşık 10.000 yıl önce başladığından yola çıkılır: Tahminen Afrika yaban kedileri (Felis silvestris lybica), insanların erzaklarına dadanan kemirgenleri avlamak için gittikçe insanlarla yakınlık kuruyorlardı. İnsanlar için bu “haşere temizleme” güzel bir hizmetti ve böylelikle kedilere saygı duymayı öğrendiler. Zaman içinde bu ilişki daha sıkı ve alışılmış oldu. Böylelikle kediler yavaşça vahşi bir hayvandan evcil bir hayvana evrildiler. Tarihsel kaynaklar ve keşifler debu kabulleri kanıtlar niteliktedirler -ancak insan-kedi geçmişi hakkında- hâlâ cevaplanmamış sorular vardır.
İki Dalga
Yeni bakış açıları kazanmak için çok uluslu bir araştırma takımı genetik analizleri incelemeye aldı. Farklı bölgelerde, 10.000 yıl öncesinden 20. yüzyılın ortalarına kadar yaşamış yaklaşık 230 kedinin fosil DNA’larını incelediler ve karşılaştırdılar. İncelemede örnek olarak Antik Mısır’da yaşamış ve cesedi mumyalanmış 9.000 yıllık bir kedi ve hatta Vikingler’e ait bir kedi söz konusuydu.
Sonuçlar esas itibarıyla şu sonucu veriyor: Ev kedileri Afrika yaban kedilerinden gelmişlerdir. Araştırmacılar, sadece bir değil, iki tane ana evcilleştirme dalgası olduğunu keşfettiler: İlki Cilalı Taş Devri’nin (Neolitik Çağ) başlangıcında, 5.000 ya da 6.000 yıl önce vuku bulmuştu. Bu zamanda, kedilerin Orta Doğu’da ilk yayılışı baş göstermişti. Gerçi kedilerin mi bereketli hasatlar yapan insanların peşinden gittiği yoksa insanların mı kedileri etkin olarak yanlarında tuttukları hâlâ bilinmiyor. Araştırmacıların yazdığına göre ikisinden de biraz vardı.
İkinci dalga, kendini Antik Çağ’da kendini gösterir: Her şeyden önce, Roma İmparatorluğu zamanında Mısır kökenli kediler, bir “kariyer” sahibi oluyorlardı.
Romalılar, Mısır kedilerini gemilerine aldılar çünkü yolluklara dadanan fare ve sıçanları kontrol altında tutuyorlardı. Bu gelenek sonradan uzunca sürdü hatta Vikingler Mısır kökenli kediler sahipleniyorlardı. Sonuç olarak bu hayvanlar ilk yayılım dalgası kedileriyle karıştı ve bugünkü ev kedilerimizin atalarını oluşturdular.
Geç Gelen Yapay Seçilim
Kedilerin insanlar tarafından kasıtlı seçilimi yüzeysel özellikleriyle araştırmacıların sonuçlarına göre ilk olarak Ortaçağ’a vuku bulur. O zamanın kedilerinin fosilleri onlara belli kürk desenleri ve özellikler veren ancak yaban kedilerinde söz konusu olmayan gen varyantları gösterdi. Görünüşe göre kedilerin insanın toplumunun bir parçası olması ve insanların kedilerin dış görünüşünde etkisinin olmaya başlaması bu zamanda oldu.
Köpek gibi diğer ev hayvanlarından farklı olarak kediler, vahşi atalarına genetik olarak daha yakınlar. Bu ise aşağı yukarı, ilk başlarda kemirgen avcısı olarak işe yaradıklarından insanlar tarafından yapay seçilime uğratılmaya daha az gerek duyulduğundan kaynaklanıyor.
Son olarak, “Bu hayvan türü tam olarak evcilleşti mi?” sorusu cevapsız kalıyor. Kediler, diğer ev hayvanlarıyla karşılaştırmalı olarak birçok yabani özelliği saklamışlardır ve “tek tabanca” karakterleri de onları önceden olduğu gibi etkiler: Kediler dik kafalı, nispeten bağımsızlardır ve arkadaştan öte efendi kabul etmezler. Çoğu kedi sahiplerinin de “oda kaplanlarındaki” saygı duydukları ve hoşlarına giden özellik tam olarak bu özgüvenli karizmadır.
Hatta son olarak insan, kendine şu soruyu sorulabilir: İnsan mı kediyi evcilleştirdi, yoksa daha ziyade, kedi mi insanı?
