Yazan: Oraj Algın
Düzenleyen: Esranur Maral
Özet: Büyük Fransız tarihçi Marc Bloch, tarih anlayışına kazandırdığı yenilikler sayesinde tarih bilimini uzun yıllar etkilemiştir. Siyasi tarih yazımına karşı olan Bloch, tarihçinin diğer sosyal bilimlerden her daim yardım alması gerektiğini düşünmüş, toplumu etkileyen her türlü olgunun tarihin konusu olduğunu söylemiştir. Fransız milliyetçisi olan Bloch, iki dünya savaşına da katılmış ve 16 Temmuz 1940’ta Naziler tarafından infaz edilmiştir.
Marc Bloch 20. yüzyılın en önemli tarihçilerinden olup eleştirel, karşılaştırmalı tarih anlayışının mimarlarındandır. Tarih anlayışına getirdiği yenilikler ve Orta Çağ Avrupa tarihi alanındaki çalışmaları onu değerli kılmaktadır.
Marc Léopold Benjamin Bloch 6 Temmuz 1886’da zengin bir ailenin çocuğu olarak Fransa’nın Lyon kentinde doğdu. Kendisi gibi tarihçi babası Gustave Bloch, Sorbonne Üniversitesinde Eski Çağ Ana Bilim Dalında tarih profesörüydü. Bloch, Fransız devrimine katılmış bir aileden geliyordu. 1904-1908 yılları arasında École Normale Supérieure’de tarih ve coğrafya eğitimi gördü. Eğitimi sırasında birtakım milliyetçi ideolojideki gruplara katıldı. Dillere özel bir yatkınlığı vardı. Edebiyat, siyaset ve mitoloji gibi bilimlere ilgiliydi. Gençlik döneminde Fransa’nın içinde bulunduğu siyasal durum onu siyasetle ilgilenmeye teşvik etmişti. 1909 yılında Berlin Üniversitesinde kısa süreliğine dış ilişkiler okudu ve Paris’e döndüğünde öğretmenlik yapmaya başladı. Kariyerinin ilk çalışması olan L’ille de France (Fransa: Paris Çevresindeki Ülke) isimli eserini de bu dönemde yayımladı.
I. Dünya Savaşı (1914-1918) başladığında Marc Bloch orduya katıldı. Çavuşluktan yüzbaşılığa kadar yükselerek dört tane nişan kazandı. Başından kurşun yarası aldı, tifo ve dizanteriye yakalandı. Savaş bitince Strasbourg Üniversitesinde işe başladı ve Rois et Serfs (Krallar ve Serfler) isimli doktora tezini yayımladı. Bloch’un doktora tezi bilim topluluğunda o kadar ses getirdi ki 12 ay sonra profesörlüğe yükseldi. 1924 yılında yayımladığı Les Rois Thaumaturges (Sihirbaz Krallar) isimli çalışmasıyla akademi dünyasında çokça tanınan ve saygı duyulan bir tarihçi oldu.
Marc Bloch’un Tarih Anlayışı ve Tarih Yöntemine Getirdiği Yenilikler
Marc Bloch 1929’da meslektaşı Lucien Febvre ile Annales isimli bir dergi kurdu. Annales, kendisinden sonra dergide görev alacak Fernand Braudel ve Jacques Le Goff gibi büyük bilim insanlarıyla beraber tarih bilimini geri dönüşü olmayan bir yola sokacaktı.
Marc Bloch’un tarih bilimine yaklaşımı disiplinlerarası bir yaklaşımdı. Ona göre tarih bilimi diğer sosyal bilimlerin yöntemlerinden yararlanmalıydı. Tarihçinin; sosyoloji, psikoloji, antropoloji ve ekonomi gibi pek çok bilimden öğreneceği çok şey vardır. Bloch ve kurucusu olduğu Annales ekolünün amaçladığı tarih anlayışı sadece savaş, barış, antlaşma, siyaset ve politika gibi kavramlar üzerinden büyük insanların hikâyelerini anlatmak değildir. Bireyi ve toplumu ilgilendiren her türlü olgu tarihin konusudur. Bu yüzden tarihçi; coğrafya, ekonomi, sosyoloji, psikoloji ve antropoloji gibi bilimlerden her fırsatta faydalanmalıdır.
Tarih, Bloch’a göre karşılaştırma yapılarak yazılması gereken bir bilimdir. Örneğin kurumlar, sistemler veya kültürler üzerine araştırma yapacak bir tarihçinin ele aldığı topluma yakın veya uzak coğrafyalarda yaşayan çağdaşı bir başka toplumu da araştırıp bulguları karşılaştırması gerekir. Ona göre araştırmacı ele aldığı konuyu karşılaştırma yöntemiyle en iyi şekilde anlayabilir. Tarih bilimi, yazının keşfinden (M.Ö. 3500) bu yana olan insanlığın hikâyesini anlamaya çalıştığı için tarihçinin en önemli mesleki aracı dildir. Bu yüzden karşılaştırmalı tarih yöntemi çok dil bilmeyi gerektiren bir yöntemdir.
Bloch’a göre tarihi belgeler taraflı yazılmış metinler olduğu için türü ne olursa olsun tarihçi ele aldığı belgeyi çok dikkatli incelemeli ve kendisini ona kaptırmamalıdır. Belgelerin sunmuş olduğu bilgileri her daim sorgulamak ve karşılaştırmak gereklidir. Ona göre tarihçi, belgenin içindeki doğruları adeta toz çeken bir mıknatıs gibi çekmelidir.
II. Dünya Savaşı Yılları ve Trajik Ölümü
Marc Bloch 1936 yılında Sorbonne Üniversitesi Tarih Bölümüne atanmıştı. Yaşamının her döneminde kendisini bir Fransız vatanseveri olarak nitelendiriyordu. 1939 yılında II. Dünya Savaşı çıkınca 53 yaşında ve 6 çocuk sahibi olmasına rağmen savaşa katıldı. Savaş sırasında Almanlara esir düştü ve Clermont-Ferrand şehrine sürgüne gönderildi.
Almanya savaşta Fransa’yı mağlup ettikten sonra Vichy Hükümetini kurmuştu. Araştırmalarıyla ve getirdiği yöntemsel yenilikleriyle tarih bilimine büyük katkılar sağlamış olan Marc Bloch, 1940’ta Vichy’nin Yahudi karşıtı yasaları yüzünden artık sadece “Yahudi” kimliği ile nitelendiriliyordu. Ancak Bloch’un Fransa tarihi hakkında yapmış olduğu araştırmaları, ailesinin Fransa’nın köklü ailelerinden oluşu ve Hristiyanların onu sevmesi gibi sebeplerle Vichy hükûmetinin korkutucu Yahudi karşıtı yasalarının dışında bırakıldı.
Serbest kaldıktan sonra tekrardan ülkesi adına savaşa katıldı. Lyon bölgesi civarlarındaki Birleşik Direniş Hareketi’ne katıldı. Bu sırada Nazilerin eline esir düştü. Çeşitli işkencelere maruz bırakıldıktan sonra 16 Haziran 1944’te Saint-Didier-de-Formans’da 7 kişilik hükümlü grubuyla beraber kurşuna dizildi.
Marc Bloch ölümünden sonra Fransa’da ulusal şehit ilan edildi. Yaptığı araştırmalarla kendinden sonraki tarihçileri etkilemeye devam ediyor.
Yazım aşamasında yardımlarıyla destek olan Ece Eroğlu’na Gelecek Bilimde ailesi olarak teşekkür ederiz.
