Derleyen: Oraj Algın / Asya Demirkol
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Yuri Gagarin 9 Mart 1934’te çiftçi bir ailenin çocuğu olarak Sovyetler Birliği’nde doğdu. II. Dünya Savaşı’nın gölgesinde büyüdükten sonra askeri pilot olarak Sovyetler Birliği Uzay Programına katıldı. 12 Nisan 1961’de zorlu elemelerden geçerek Vostok-1 uzay aracının pilotu olarak uzaya çıkan ilk insan oldu. Onun bu başarısı dünya çapında büyük ses getirdi ve insanlık için yeni bir devrin başlangıcı oldu.
Önemli gelişmelere öncü olmak her açıdan zordur. Hele ki daha önce yapılmamış bir şeyi yapma cesaretini göstermek büyük bir adanmışlık ister. 12 Nisan 1961’de işte tam olarak böyle bir adanmışlığı gösteren biri, uzaya çıkarak tarihte bir ilke imza attı. Tüm korkusuzluğu ve azmiyle uzaya çıkma cesaretini gösteren bu kişiyse Yuri Gagarin’den başkası değildi!
Yuri Gagarin tarihte unutulmaz bir kahraman olarak yer aldı ve hâlâ da alıyor. Bunun sebebiyse uzaya çıkan ilk insan olma unvanını elinde tutması. Ancak şunu belirtmekte fayda var: Yuri Gagarin sadece bir ilki gerçekleştirdiği için tarihe adını yazdırmadı, onu unutulmaz yapan, bu başarısını ortaya koyarken büyük bir özveri ve cesaretle attığı adımlar ve insanlığa verdiği ilham oldu. Peki nasıl oldu da Yuri Gagarin tüm dünyaya ışık tutan öncü bir kozmonota dönüştü? İşte hikâyesi.
Yuri Gagarin 9 Mart 1934’te Klushino’da dünyaya geldi. Babası Aleksey İvanoviç Gagarin marangoz, annesi Anna Timofeyevna Gagarin ise sütçü olarak bir çiftlikte çalışıyordu. Yuri Gagarin ailenin dört çocuğundan üçüncüsüydü. Yuri Gagarin’in çocukluğu II. Dünya Savaşı’nın tehlikesi altında geçmişti. Kasım 1941’de Almanlar Moskova’yı işgal edince savaş Gagarin ailesini de vurdu. Aile çamurdan yaptıkları bir kulübede yaşamak zorunda kaldı. Daha sonraki zamanlarda Yuri Gagarin’in 2 kardeşi Naziler tarafından esir alınarak Polonya’ya gönderildi. Yuri Gagarin II. Dünya Savaşı bittikten sonra 1946’da Gzhatsk’a taşınarak ortaokul öğretimine burada devam etti. Bu yıllarda uzaya ve gezegenlere olan ilgisi başladı. Hatta uzay uçuşlarıyla ilgili hayaller dahi kuruyordu.
Bir süre metal fabrikasında dökümcü olarak çıraklık yapmaya başladıktan sonra Gagarin, Saratov’daki bir teknik lisede ileri eğitim almak için seçildi. En sevdiği dersler matematik ve fizikti. Bu derslerdeki başarısı gözle görülür biçimde fark ediliyordu. Gagarin burada, “AeroClub” adlı bir kulübe katıldı ve hafif uçakların nasıl uçurulacağını öğrendi. Bu noktada hayalinin pilotluk olduğunu fark etti.
1955’te Sovyet Ordusu’na girmeyi planlıyordu. Ancak daha sonra fikir değiştirerek Chkalov Hava Kuvvetleri Pilot Okuluna girdi. İki sene sonra MİG-15 uçağını tek başına kullanacak seviyeye geldi. İlk uçuşunu gerçekleştirdiği zaman bir uçağı idare etme yeteneği ve düzgün bir iniş yapma becerisi nedeniyle sık sık övgüyle karşılandı. Eğitmeni ve akıl hocası Dmitry Pavlovich Martyanov, “Harika bir pilot olacak.” dedi. Yuri Gagarin yüksek dereceyle mezun oldu ve 1959’da Kıdemli Teğmen rütbesine yükseldi.
1957-1960 yılları arasında askeri pilot olarak görev yaptı. Bir savaş pilotu olarak ilk görevi, ilk uçuşlarını kutup ışıkları eşliğinde yaptığı kutuplardaki bir Sovyet Hava Kuvvetleri üssündeydi. Orada görevliyken Sovyetler, Ay’ın uzak tarafını ilk kez fotoğraflayan Luna-3’ü fırlattı. Yuri Gagarin bu olaydan oldukça etkilendi ve o noktada çok geçmeden bir insanlı uzay uçuşunun yapılması gerektiğini söyledi.
Sovyetler Birliği uzaya bir insan göndermeyi hedeflediğinde, 1960 yılında tüm ülke çapında gizli bir seçim süreci başladı. Gagarin, 1960 yılında yoğun elemeler sonucu Sovyet uzay programına dâhil oldu, Vostok programının ilk kozmonotlarını oluşturacak olan “Sochi Six” olarak bilinen seçkin bir eğitim grubu için seçildi. Gagarin ve diğer muhtemel kozmonotlar, fiziksel ve psikolojik dayanıklılığı test etmek için tasarlanmış deneylere tabi tutuldu; ayrıca yaklaşan uçuş için eğitim aldılar. Tahmin edileceği üzere bu eğitimler oldukça zorlayıcı ve stresliydi. Gagarin, duyusal yoksunluk adı verilen odalarda uzun süreler geçirdi, ağırlıksızlık deneylerine tabi tutuldu, ısı odalarında dayanıklılığı test edildi ve her bir tepkisi izlenerek oldukça büyük bir baskı altında test uçuşları yaptı. Örneğin bir hoparlör çok yüksek sesle çalarken, ileri derecede zor olan matematik denklemlerini çözmesi gerekiyordu. İşte tam olarak Yuri Gagarin’in farkı da burada ortaya çıktı. Bir kozmonot/astronot olmanın temelini oluşturan ve uzaya çıkan merdivenlerin basamaklarını meydana getiren yegâne özelliklerin hepsi Gagarin’de toplanmış gibiydi. O kadar stres ve baskı altında dahi sakinliğini korudu. Eğitimler bitene kadar azimle durmadan çalıştı ve tüm bunları yaparken neşesinden, mizah duygusundan asla taviz vermedi. Kozmonot arkadaşları eğitim günlerinde Gagarin’i şöyle tanımlıyordu: “Oldukça iyi bir arkadaş. Ne yaparsa yapsın kalbiyle yapıyor, ilkeli, cesur ve kararlı. Aynı zamanda mütevazi bir lider.”
Yuri Gagarin daha sonra Sovyetler Birliği’nin insanlı uzay uçuşu programı olan Vostok Programının ilk kozmonotları arasına girdi. Seçilen 20 kişiden ilk uçuş için nihai tercihler, eğitimdeki performanslarının yanı sıra fiziksel özelliklerinden dolayı Gagarin ve Gherman Titov idi. Küçük Vostok uzay aracında alan çok önemliydi ve her iki adam da oldukça kısaydı. Gagarin 1,57 metre boyundaydı. Dolayısıyla boyu Gagarin için büyük bir avantaj sağladı.
1960 yılının ağustos ayında, Gagarin 20 olası adaydan biri olduğunda, bir hava kuvvetleri doktoru Gagarin’in kişiliğini şöyle tanımladı: “Oldukça alçakgönüllü. Mizahı biraz müstehcen olunca bile utanan bir yapıya sahip. Yüksek derece entelektüel bir gelişimi var. Fantastik denebilecek derecedeki hafızası inanılmaz. Çevresine olan keskin ve kapsamlı dikkat duygusuyla kendisini meslektaşlarından ayırıyor. Güçlü bir hayal gücüne sahip. Refleksleri fazlasıyla hızlı. Azimli, kendini titizlikle faaliyetlerine ve eğitim alıştırmalarına hazırlıyor. Göksel mekaniği ve matematiksel formülleri kolaylıkla ele alıyor ve yüksek matematikte mükemmel. Kendini haklı görüyorsa bakış açısını savunması gerektiğinde kendini zorlanmış ya da kısıtlanmış hissetmiyor. Hayatı birçok arkadaşından daha iyi anladığı anlaşılıyor.”
Gagarin aynı zamanda meslektaşları tarafından da sevilen ve saygı duyulan bir adaydı. 20 adaya anonim olarak ilk hangi adayın uçmasını istediklerini söylemelerini istediler. Üçü hariç tüm ekip Gagarin’e oy vermişti.
Sonunda herkesin nefesini tutarak beklediği o gün gelmişti. 12 Nisan 1961’de Yuri Gagarin, Vostok-1 aracı ile Baikonur Cosmodrome’dan saat 09.07’de uzaya fırlatıldı. Başarılı geçen fırlatmanın sonucunda uzaya çıkan ilk insan olmayı başardı. Ayrıca Yuri Gagarin dünyanın yörüngesini dolaşarak yörüngede gezen ilk insan oldu. 187 mil (301 km) kadar yükseğe çıktıktan sonra 10.55’te indi.
Yuri Gagarin bu başarısıyla insanlığın uzay macerasının belki de en önemli atılımını yaptı. Dünya çapında üne kavuştu. Gagarin’in uçuşu II. Dünya Savaşı sonrasında Soğuk Savaş’a tutuşmuş olan Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği arasındaki uzay yarışını iyice kızıştırdı. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği’nin bu hamlesine 8 yıl sonra ilk kez Ay’a insan göndererek cevap verecekti.
Yuri Gagarin dünya medyasının ilgilerini üzerine çekmeyi başarmıştı. Sovyetler Birliği’nin uzay yarışındaki en büyük kozu hâline gelmişti. Sovyetler Birliği hükümeti tarafından Sovyetler Birliği Kahramanı unvanı aldı. Gagarin dünyada pek çok ülkeyi ziyaret ederek başarısını kutladı. 1962’de Sovyetler Birliği’ne çeşitli görevlerle yardım etmeye başladı. Hükümet tüm dünyanın gözdesi hâline gelmiş Gagarin’i herhangi bir kazadan korumak için uçmasına engel olmaya çalışıyordu.
Yuri Gagarin 1957’de Chkalov Pilot Okulu’nda okurken tanıştığı Valentina Ivanovna Goryacheva ile evlenmişti. Çiftin iki çocuğu vardı.
Yuri Gagarin 27 Mart 1968’de MİG-15 model uçakla yaptığı deneme sürüşü esnasında öldü. Gagarin’in yaptığı kaza ile ilgili yıllarca çeşitli söylemler ortaya atıldı. Bunların arasında uçuş esnasında sarhoş olduğu veya kasıtlı bir biçimde öldürüldüğü gibi iddialar da vardı. Bir başka iddia ise uçuş esnasında pilot kabininin aniden açıldığı, Gagarin’in uçağın kontrolünü kaybettiği ve eğer 2 saniyesi daha olsaydı kontrolü geri kazanma şansının olduğu yönündedir. Uzaya ilk çıkan insan ve uzay çağının öncüsü Yuri Gagarin 34 yaşında çok sevdiği mesleğini icra ederken hayata veda etti.
Gagarin’i bu kadar özel yapan şey, gerçekleştirdiği bu başarıda ortaya tüm kalbini koyması ve içindeki cesaret ateşiyle insanlığa ilham vermesi oldu. Uçaklara ve uzaya olan kişisel tutkusu, adanmışlık ve inançla birleştiğinde onu hiçbir zaman unutulmayacak bir kahraman hâline getirdi. Oysa böylesine bir görevin getireceği olası tehlikelerin farkındaydı, kendisi de dahil hiç kimse bu yolculuktan sağ çıkıp çıkmayacağını bilmiyordu. Yine de tüm zorluk ve tehlikelere neşesini kaybetmeden göğüs gererek tarihteki uzay yolculuklarını etkileyecek bu yolculuğu gerçekleştirdi. Onun önderlik ettiği ve ışığıyla aydınlattığı bu yolda insanlık olarak oldukça fazla mesafe kat ettik, etmeye de devam edeceğiz. Kozmonotluğun/astronotluğun sadece fiziksel yeterlilikle değil aynı zamanda alçak gönüllükle, iyi bir kalple, azimle, kararlılıkla, tutkuyla ve cesaretle yapılması gerektiğini öğreten Yuri Gagarin’e çok şey borçluyuz. Yazımızı Sovyet Uzay Programının baş tasarımcısı Korolev’in, Yuri’nin uzaya çıkışı hakkındaki oldukça anlamlı sözleriyle bitiriyoruz: “İyi bir pilot, bir dakikalık uçuşta yeteri kadar gözlem yapabilen ve tüm bir enstitüyü bir yıl boyunca bu gözlemlerle meşgul edecek kadar sonuç çıkarabilen kişidir. Kötü bir pilot bir hafta boyunca uçabilir ancak yalnızca bir saatlik çalışma için yeterli bilgiyi elde edebilir. Gagarin hakkında bizi bu kadar memnun eden şey, 108 dakika içinde çok şey görebilmesi ve bilimi değerli bilgiler ve sonuçlarla zenginleştirmesiydi.”
Yuri Gagarin’i uzaya çıkışının 60. yıl dönümünde Gelecek Bilimde Ailesi olarak saygı ve minnetle anıyoruz.
