Yazan: Elizabeth Howell
Çeviren: Şule Selçuk
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Betelgeuse ömrünün sonuna yaklaşmış bir yıldızdır. Betelgeuse, Dünya’dan yaklaşık 600 ışık yılı uzaklıkta ve genellikle 0,4 ile 1,2aralıklarında değişken parlaklığa sahiptir. Astronomlar Betelgeuse’ün yakında patlayacağını söylüyorlar.
Betelgeuse Nedir?
Betelgeuse ömrünün sonuna yaklaşmış bir yıldızdır. Çekirdeğinde, kendisi öldükten sonra yıldızlar için kullanılabilecek ağır elementler ürettiğinden dolayı bu kırmızı devi “işkolik” olarak nitelendirebiliriz.
Bu yıldız sadece parlaklığı ve boyutu için değil aynı zamanda Kuzey Yarımküre’deki parlak Orion Takımyıldızının bir parçası olduğu için de amatör astronomlar arasında meşhurdur. Profesyonel astronomlar da bu yıldızı değişken olduğu için yakından takip ederler. Çapı Güneş’in çapından 550 ila 920 kata kadar değişkenlik gösteriyor. 2013’te astronomlar Betelgeuse’ün birkaç bin yıl içinde yıldızlararası tozdan oluşan bir “kozmik duvara” çarpma ihtimali olduğunu söylediler.
Betelgeuse’ün Konumu
Astronomlar geçmişte de Betelgeuse yıldızının boyutundan ve Dünya’ya yakınlığından dolayı yerini kolaylıkla saptayabiliyorlardı. Betelgeuse, Dünya’dan yaklaşık 600 ışık yılı uzaklıkta ve genellikle 0,4 seviyesine ulaşan ve 1,2’nin altına düşen değişken parlaklığa sahiptir. Amerikan Değişken Yıldız Gözlemcileri Birliği tarafından yapılan 20. yy gözlemleri bu yıldızın 1933 ve 1942’de 0,2 kadirlik parlaklığa sahip olduğunu belirtti. Bu yıldız gökyüzündeki en parlak 12. yıldızdır.
Betelgeuse’ün konumu:
• Sağ açıklık: 05 saat 55 dakika 10,3 saniye
• Dik açıklık: +07 derece 24 dakika 25 saniye
“Betelgeuse” isminin Arapça kökenli olması muhtemel ancak yıldızın Sanskritçe’de, geleneksel Çince’de ve hatta Hawaii dilinde bile farklı isimleri var. Örneğin Hawaii dilinde Kauluakoko olarak bilinir.
Betelgeuse Patlayınca Ne Olacak?
Astronomlar Betelgeuse’ün yakında -çeşitli kaynaklara göre bir milyon yıl içerisinde- patlayacağını söylüyorlar. Ancak bu yıldızın içinde ne olup bittiğini anlamak kadar kütlesinin titiz hesaplarına da dayandığı için tam olarak süpernovaya dönüşeceği zamanı öngörmek çok zor.
Betelgeuse o kadar büyük ki (eğer Güneş Sistemi’nde Güneş’in yerinde olsaydı boyutu Jüpiter’in yörüngesinin ötesine kadar uzanırdı) yıldızın görüntülerini yakalayan çeşitli teleskoplar dökülme kütlesini tespit ettiler. Bu yıldızın 1993’te başlayıp 15 yıl boyunca devam ederek yarıçapı %15 kadar küçülmüş (bu kadar kısa sürede şaşırtıcı bir miktar).
Berkeley Kaliforniya Üniversitesi Uzay Bilimleri Laboratuvarından Araştırmacı Fizikçi Edward Wishnow “Yıldızın neden küçüldüğünü bilmiyoruz. Galaksiler ve uzak evrenle ilgili bildiğimiz her şeyi göz önünde tutarsak, ömrünün sonlarında olan kırmızı devler de dahil yıldızlarla ilgili bilmediğimiz daha çok şey olduğunu söyleyebiliriz.” dedi.
Duvara Yaklaşırken
Yıldız büyük bir patlamaya hazırlanırken, aynı zamanda yıldızın gelecek birkaç bin yıl içinde yıldızlararası bir toz duvarına çarpması da bekleniyor.
Herschel Uzay Gözlemevi’nin 2013’te yayınladığı bir kızılötesi görsel, Betelegeuse’ün saatte 107.761 km hızla tozdan duvara çarpacağını belirtiyor.
Çarpışmanın tamamlanması biraz sürecektir: Güneş rüzgârının 5000 yıl sonra sınıra erişmesi ve yıldızın çekirdeğinin de bariyere bundan 12.500 yıl sonra çarpması bekleniyor.
Son Çalışmalar Ne Diyor?
Betelgeuse ile ilgili süregelen araştırmalar bizim hala onun yapısı ile ilgili öğrenecek çok şeyimiz olduğunu ortaya koyuyor.
Bu kırmızı devin gözlemleri yıldızın bıraktığı gazın bilim insanlarının düşündüğünden daha da soğuk olduğunu ortaya çıkardı. 2016’da yaptıkları bir çalışmada bilim insanları bu kadar ısı üretmeden bu yıldızdan böylesine çok kütlenin ayrılmasına anlam veremediklerini söylediler. Muhtemel açıklamalar manyetik alanlar ya da şok dalgaları ile ilgilidir ancak doğrulamak için daha çok çalışma yapılması gerekiyor. Astronomlar durumu daha iyi anlamak için başka bir kırmızı süper dev olan Antares ile karşılaştırmalı çalışmalar yapıyorlar.
Bu arada bilim insanları Betelgeuse’ün beklenilenden 150 kat daha fazla olan aşırı hızlı dönme hareketine de şaşıp kaldılar. 2016’da yapılan bir çalışma bu ancak yıldızın 100.000 yıl önce bir Güneş kütlesinde yıldız yutması ile mümkün olabildiğini belirtiyordu. Astronomlara göre- bizim Güneş’imizden 1000 kat daha geniş ve 1,4 milyar kilometre boyutunda olan- Betelgeuse’ün devasa boyutunu göz önüne alırsak daha yavaş dönmesi gerekiyordu.
2017’de Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (ALMA) Teleskobu Betelgeuse’ün yüzeyinin ilk görüntüsünü çekti. Astronomlar bu görüntünün şimdiye kadar bir yıldızdan elde edilen en yüksek çözünürlükte bir görüntü olduğunu söyledi.
Konuyla alakalı diğer yazılarımız
