Özgün İçerikTarih

Hanımlara Mahsus Gazete

Yazan: Oraj Algın
Düzenleyen: Esranur Maral

Özet: Hanımlara Mahsus Gazete, Mehmet Tahir Efendi tarafından II. Abdülhamit döneminde yayımlanmış bir kadın dergisidir. Kadınlara yönelik yayın yapan bu dergi; edebiyat, sanat, felsefe, moda ve dikiş gibi pek çok farklı konudaki içeriğiyle Osmanlı kadınının entelektüel seviyesini yükseltip toplum içerisinde ön plana çıkmasını amaçlamaktadır. Derginin yazarları arasında pek çok kadın ve kadın mahlaslarıyla içerik üreten erkek yazarlar yer alır. Ayrıca ülkenin farklı bölgelerindeki kadınların yazdığı edebi içerikler de dergide yayımlanmıştır. Dergi, on üç yıllık yayın hayatı ile Osmanlı Devleti’nde en uzun süre yayımlanan kadın dergisidir.

Hanımlara Mahsus Gazete, 1895-1908 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde kadınların toplumdaki konumunu yükseltmek için sadece kadınlara yönelik yayımlanan bir dergidir. Yayımlandığı tarihlerdeki gazetecilik anlayışı bugünkü kadar gelişmediği için isminde gazete bulunmasına rağmen aslında bir dergidir. Hanımlara Mahsus Gazete, gazeteci yazar Mehmet Tahir Efendi’nin girişimleriyle doğan Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk kadın dergisidir. Mehmet Tahir Efendi o yıllarda yayımlanan dergiler arasında kadınlara yönelik bir derginin olmayışı ve hâlihazırdaki dergilerin de kadınlara yönelik içeriklerinin ya çok az oluşu ya da hiç olmayışı üzerine Dâhiliye Nezaretine (günümüzün İçişleri Bakanlığı) bir dilekçe vermiştir. Dilekçede toplumun ilerlemesi için kadınların rolünden bahsetmiş ve kadınların eğitilmesi amacıyla bir dergi hazırlanması gerektiğinin üzerinde durmuştur. Mehmet Tahir Efendi’nin bu isteği dönemin padişahı II. Abdülhamit tarafından kabul görmüş ve böylelikle Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk kadın dergisi olan Hanımlara Mahsus Gazete, 31 Ağustos 1895’deki ilk sayısıyla dönemin başkenti İstanbul’da yayın hayatına başlamıştır. Derginin yayınları sadece başkent ile sınırlı kalmamış Anadolu’da ve Rumeli’de de yayımlanmıştır.

Hanımlara Mahsus Gazete’den Bir Sayfa

Hanımlara Mahsus Gazete’nin yayın politikası muhafazakâr ve milliyetçi bir çizgidedir. Dergi; Osmanlı kadınının toplumdaki yerinin yükselebilmesi için edebiyat, sanat ve modanın düşünce dünyasına dâhil edilmesi gerektiğini savunmuştur. Ancak dergiye göre bu amacı gerçekleştirirken tamamen Batıcı bir politika izlemek doğru değildir. Toplumun seviyesinin Batının kültürü ve geleneği ile değil kendi geleneği ve kültürü sayesinde gelişmesi gerekmektedir. Bununla beraber Batı’da veya dünyanın geri kalanında Osmanlı toplumunun seviyesini yükseltecek gelişmelerin takip edilmesi gerekmektedir. Tüm bunları yaparken toplumun İslam’a uygun olmayan adetlerden uzak durması gerekmektedir.

Derginin kadına yüklediği görev, evlilik içerisinde iyi bir eş ve anne olmasının yanı sıra toplumda da örnek olacak bir birey olması yönündedir. Bu ise ancak kadının edebiyat, sanat, giyim, moda ve felsefe gibi alanlarda gelişmesiyle mümkün olabilecektir. Nitekim Hanımlara Mahsus Gazete’nin içerikleri de bu amacı gerçekleştirmeye yöneliktir.

Dergide makale, şiir, düzyazı ve hikâye gibi pek çok içeriğin yanı sıra okuyucu mektupları da yer almaktaydı. Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde yaşayan her kadın edebi bir ürün yazıp dergide yayımlanması için gönderebiliyordu. Böylelikle kadınların da edebiyat ve sanat dünyasında amatör de olsa etkin rol oynamaları sağlanıyordu. Derginin yazar kadrosunun büyük çoğunluğunu kadınlar oluşturuyordu. Fatma Aliye Hanım, Şair Nigar Hanım, Makbule Leman Hanım ve Emine Seyyiye Hanım kadroda öne çıkan isimler arasındaydı. Ayrıca yazarlar arasında kadın mahlasıyla (Divan ve Halk Edebiyatı yazarlarının kullandıkları takma isim) içerik üreten erkekler de mevcuttu.

Dergide ülke içindeki ve dışındaki önemli gelişmeleri birkaç cümle ile anlatan köşeler bulunmaktaydı. Böylelikle kadınların entelektüel seviyelerine katkı sağlanmaya çalışılıyordu. Dergide bulunan “İlanlar” başlığı altında ise satılık evler, yeni açılan mağazalar ve ürünleri, doktorların hasta kabul saatleri ve özel dersler gibi pek çok konuda ilanlar vardı.

Dergi genellikle yazı üzerinedir. Moda sayfalarında bulunan birkaç kıyafet çizimi örneği dışında herhangi bir görsel öğeye rastlamak oldukça güçtür.

Derginin Fikir Babası ve Kurucusu Mehmet Tahir Efendi

1895-1908 yılları arasında yayın hayatına kesintisiz bir şekilde devam eden Hanımlara Mahsus Gazete, toplamda 623 sayı çıkarmıştır. Bu sebeple Osmanlı İmparatorluğu’nda en uzun süre yayımlanan kadın dergisidir. Hanımlara Mahsus Gazete, Atatürk döneminde kadınların sosyal statüleri ve hakları için yapılan inkılaplar öncesi Osmanlı kadınının toplum içindeki yerinin yükseltilmesi amaçlanarak yapılan girişimlerin en önemli örneklerinden biridir.

Kaynak
Öztürk, Zehra, “Hanımlara Mahsus Gazete” Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi, c. EK-1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2016. s. 533-535.Koç, Hüsniye. (2019). Hanımlara Mahsus Gazete’deki Hikâyeler ve Temaşa Fikri . İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 59 (2), 333-361.Demirel, Özge. (2020). “19. Yüzyılda Osmanlı Basınında Kadının Temsili: Hanımlara, Mahsus Gazete Üzerinden Bir Değerlendirme” (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı Yayıncılık Yönetimi Bilim Dalı, İstanbul.

OrajAlgin

Merhaba. Ben Akdeniz Üniversitesi Tarih Bölümü öğrencisiyim. Bilimin insanlığın tek bilgi kaynağı olduğuna inanıyorum. Bu yüzden hayalim bir gün tarihçi olup zamanın akışına karşı koyan tarih bilimi başta olmak üzere tüm bilimlerin gelişmesi ve ilerlemesi için çalışmak. Gelecek Bilimde'de Tarih kategorisi altında yazılar yazıyorum.

Bir yanıt yazın

Başa dön tuşu