Çeviren: Asya Demirkol
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Onlar uzayın ölümcül boşluğunda çalıştılar, astronomik araştırmaların yapılması için milyonlarca dolar tahsis ettiler, evrenin yaşını belirlemek için milyarlarca ışık yılını gözlemlediler ve Amerika Birleşik Devletleri Kongresi’ni insanlar tarafından şimdiye kadar yapılmış olan en cesur astronomi girişimini desteklemeye ikna ettiler. Tarihe adını yazdırmış bu dört kadın, bilim dünyasındaki diğer kadınlara ilham oldu, zorluklarla yıldızlara kadar ulaştı ve evreni daha iyi anlamamıza yardımcı olan Hubble Uzay Teleskobu için durmadan çalıştı.
Dr. Nancy Roman
Nancy Grace Roman, namıdiğer “Hubble’ın annesi”. Roman’ın astronomiye ait en erken anıları henüz genç bir kız iken yaşadığı Nevada’da şekillenmeye başladı. Annesi geceleri Roman ile dışarı çıkar ve ona takımyıldızlarını öğretirdi. Yıllar sonra Roman, 1959’da NASA’nın merkez ofisinin ilk kadın yöneticisi olarak tarihe geçti. Ancak bu konuma gelinceye kadar hatta geldikten sonra bile kadınlara yönelik pek çok tabuya maruz kaldı. Roman bir röportajında bu konu hakkında şöyle demişti;
“En başından bir kadının gök bilimci olamayacağı öğretildi bana. Rehber öğretmenim bana şöyle bir bakıp ‘Neden bir kadın Latince dersi alacağına matematik okumak ister ki?’ diye sordu.”
Uzay ajansında lider konumdaki ilk kadın olan Roman, Hubble’ın temellerini inatçı kişiliğiyle yıkılmamak üzere uzaya inşa eden başlıca isimlerdendi. Maliyeti yaklaşık 1,5 milyar dolar olan Hubble’ın geliştirilmesi konusunda ciddi bürokratik ve finansal sorunlar vardı. Roman ise bu sorunları aşarak gök bilimine en önemli katkısını sundu. 1946 yılında Hubble fikrini ortaya atan Lyman Spitzer idi. Ancak bu fikri bir hayalden öteye taşıyan Nancy Roman oldu. Hubble’ın eski baş araştırmacısı Edward Weiler’ın deyişiyle;
“Hubble’ın babası Lyman Spitzer ise, annesi Nancy Roman’dır.”
Hubble projesi üzerinde çalışmaya ek olarak, aynı zamanda 1989 yılında uzaya fırlatılan ve evrenin yaratılışının büyük patlama teorisini destekleyen COBE uydusunun planlanması ve geliştirilmesi konusunda da önemli bir rol oynadı. Bilimin neredeyse sadece erkek egemen bir meslek olarak kabul edildiği bir zamanda kadınlar için bir yol açtı, onlara ilham verdi. Roman, 2018 yılında 93 yaşında hayata gözlerini yumdu. Bilim dünyası hiç şüphesiz Nancy Grace Roman’ı şu sözleriyle hatırlayacak;
“Bana uzay bilimci olamayacağımı söyleyen birçok insanı duymazdan gelmiştim. İyi ki yapmışım.”
Astronot Dr. Kathyrn D. Sullivan
1984 yılında Kathy Sullivan uzayda yürüyen ilk Amerikalı kadındı. 1990 yılında Hubble fırlatıldığı zaman da eğer gerekirse tekrar yürümeye hazırdı. Uzay mekiği Discovery’de 5 kişilik bir ekibin üyesiydi. Görevleri evrene yeni bir pencere açabilmek için Hubble’ı dünyanın yörüngesine yerleştirmekti. Biraz uyarı ancak bol pratik ile Sullivan az daha bir uzay yürüyüşü daha gerçekleştirecekti çünkü Hubble’ın güneş panellerinden birinde bir problem vardı. Güneş panelleri Hubble’a elektrik sağlar. Bu nedenle eğer paneli açmak için son dakika müdahalesi olmasaydı güç eksikliği teleskobu etkisiz hale getirecekti. Neyse ki hızlı düşünen bir görev kontrol üyesi probleme sebep olan yazılım komutunu devre dışı bıraktı ve Sullivan’ın uzay yürüyüşü kurtarma becerilerine gerek kalmadı.
1991 yılında Sullivan, 1990 yılının nisanında STS-31 mekik görevinde Hubble’ın yerleştirilmesindeki mükemmel performansından dolayı Haley Uzay Uçuş Ödülü’nü aldı. Sullivan 1992 yılında bir mekik görevinde daha uçtu. Üçten fazla mekik göreviyle uzayda 530 saatten daha uzun zaman geçiren Sullivan, bir deniz bilimci olarak, Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’nde (NOAA) baş bilim insanı olmak için 1993 yılında NASA’dan ayrıldı. Daha sonra NOAA’nın temsilcisi ve vekil yöneticisi gibi bir dizi başka seçkin pozisyonlarda da bulundu. 2004 yılında Astronot Onur Listesi’ne girdi.
“Hubble’ın resimleri ve sonuçları popüler sohbete, popüler kültüre, başka hiçbir aletin yaptıklarını hatırlayamayacağım şekilde girdi” diyor Sullivan ve ekliyor: “Evrenimizdeki bu zengin ve sanatsal anlayışın pop kültürüne nüfuz etme derecesi benim için gerçekten inanılmaz.”
Barbara Mikulski
Nancy Roman için Hubble’ın annesi demiştik, senatör Barbara Mikulski ise Hubble’ın büyük annesi konumundadır. Hubble görevi boyunca Maryland’den emekli olan senatör, Hubble’ın en büyük ve en sadık savunucusu oldu. 1987’den 2017’ye kadar senatör olduğu süreç boyunca yalnız Hubble’ın değil aynı zamanda James Webb Teleskobu’nun geliştirilmesi için de ateşli bir destekleyiciydi. 1994 yılında Hubble’ın optiklerinde bir sorun vardı. Yörünge onarım göreviyle bu sorun giderildikten sonra Mikulski bir basın toplantısında gururlu bir şekilde bu durumu duyurmuştu; “Hubble ile ilgili olan problem halledildi!”
2004 yılında son planlanan Hubble’ın genel bakım görevi Columbia felaketinden dolayı iptal edilmişti ve bu dönem Mikulski’ye en çok ihtiyaç duyulan dönemdi. Mikulski ise her zamanki gibi Hubble için orada olmuş ve genel bakım ziyaretinin tekrar gerçekleşmesi için yardım etmişti. Senatörün durmak bilmeyen çabaları 2009 yılında, Hubble’ın son ayarlaması için olan Görev 4’te de kendini göstermişti.
Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü, Hubble’ın bilim operasyon merkezi, 2012 yılında dünyanın en büyük astronomi veri arşivlerine Mikulski’nin adını vererek onu onurlandırdı. Uzay Teleskopları İçin Barbara A. Mikulski Arşivi veya MAST olarak bilinen bu büyük veri tabanı, Hubble da dahil olmak üzere çeşitli NASA uzay amaçlarından astronomik gözlemler içermekte. Aynı zamanda 2012 yılında, Hubble tarafından gözlemlenen uzak ve patlayan bir yıldıza Supernova Mikulski adı verildi. 2017 yılında senatodan emekli olan Barbara Mikulski, John Hopkins Üniversitesi’nde kamu politikası profesörü ve üniversitenin başkanı Ronald J. Daniels’a danışman olarak katılmıştır.
Dr. Wendy Freedman
Hubble Uzay Teleskobu’nun fırlatılmasından kısa bir süre sonra, Wendy Freedman dünyaca ünlü biri haline gelmişti çünkü evrenin şu anki genişleme hızını ölçmek için yürütülen Hubble Key Projesi’ndeki 30 astronomun bulunduğu bir takımın lideriydi. Bu ölçüm bir uzay teleskobu icat etmek için gerekli olan birincil sebeplerden birisiydi. Ölçümden elde edilen değer, Hubble Sabiti olarak adlandırıldı (Bu adlandırma 1920’lerde evrenin genişlemesini keşfeden Amerikalı astronom Edwin Hubble anısına yapıldı.). Hubble Sabiti diğer temel kozmolojik parametreler arasından evrenin yaşının hesaplanması için kritik bir dayanak noktası olmuştu.
Hubble Uzay Teleskobu fırlatıldığında, evrenin ölçülen genişleme hızı belirsizdi. Bu da demek oluyordu ki, evren ya 9,7 milyar yaşında olacak kadar gençti ya da 19,5 milyar yaşında olacak kadar yaşlıydı. Hubble ile yıllarca süren titiz gözlemlerden sonra Freedman’ın ekibi, evrenin yaşını %10’luk bir belirsizlikle 13,7 milyar yıl olarak belirledi. Yapılan analiz, Cepheid değişkenleri adı verilen özel bir “dönüm noktası işaretleyici” yıldız sınıfı kullanılarak yakın gök adalara olan mesafelerin tam olarak ölçülmesi ile gerçekleştirildi. Bu gözlemler 2001 yılında yapıldı. O zamandan beri Freedman ve meslektaşları, diğer astronom takımlarıyla birlikte, Hubble sabitindeki belirsizliği daha da azaltmak için Hubble’ı kullanarak birbirini takip eden gözlemler yürüttüler.
Freedman, Carnegie Rasathanelerinde olağanüstü üretken bir kariyere sahiptir. 1984 yılında Gözlemevleri’nde Carnegie Bursu aldı, 1987’de fakülteye katıldı ve 2003’te müdür oldu. Aynı zamanda Freedman Chicago Üniversitesi’nde, şu anda Şili’deki Las Campanas Gözlemevi’nde yapım aşamasında olan Dev Magellan Teleskobu’nun 2003-2015 yönetim kurulunun başkanıydı.
Görüldüğü üzere, bu 4 başarılı bilim insanı olmasaydı, belki de bize evren hakkında inanılmaz bilgiler sunan Hubble Uzay Teleskobu da olmayacaktı. Onlar, “Yapamazsın, bu işe uygun değilsin.” diyenlere inat, zorluklarla dolu yollarda yürüdüler. İçlerindeki merak duygusu, çalışkanlıkları ve mücadele ruhlarıyla birleştiğinde, ortaya harika işler çıkardılar. Hubble’ı bir fikir olmaktan öteye taşıyıp, tüm insanlık için hiç durmadan ilerlediler. En önemlisi ise bilim dünyasında, gök bilim alanında çalışmalar yapan kadınlara ilham olup onlara cesaret verdiler. Hiç şüphe yok ki, bu dört bilim insanı verdikleri mücadeleler ile hatırlanacak ve her zaman yolumuzu aydınlatacaklar.
KAYNAKLAR:
- NASA, Four Successful Women Behind the Hubble Space Telescope’s Achievements, https://www.nasa.gov/feature/goddard/2020/four-successful-women-behind-the-hubble-space-telescopes-achievements (Erişim tarihi: 15.05.2020)
- BBC, Nancy Grace Roman: ‘Hubble Uzay Teleskobu’nun annesi’ 93 yaşında hayatını kaybetti’, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46720690 (Erişim tarihi: 15.05.2020)
