Kuş Gribini Önlemek için Aşı Olmak Yerine Burun Spreyi Sıkmak İster miydiniz?
Çeviren: Hakan Şenoğlu
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve birçok ülke, “Hastalık X”in neden olacağı gelecekteki potansiyel pandemiler için hazırlıklara çoktan başladı. Hong Kong Üniversitesi ve InnoHK Viroloji, Aşı ve Terapötik Merkezi, burun spreyi formunda H5N1 kuş gribi aşısı geliştirdi. Dünya, SARS-CoV-2 virüsünün son yıllarda insan sağlığı, ekonomi ve sosyal istikrar üzerindeki yıkıcı etkileriyle beraber pandemiden yeni çıktı. SARS-CoV-2 yavaş yavaş mevsimsel bir solunum yolu virüsüne dönüşmüş olsa da yeni pandemiler kaçınılmazdır.
Kuş gribi virüsü (H5N1), su kuşlarında endemik olarak bulunmakta ve zaman zaman evcil kümes hayvanları ile insanlara bulaşabilmektedir. İlk olarak 1997 yılında Hong Kong’da insanlarda tespit edilen virüs, türler arasında geçiş yaparak küresel ölçekte yayılım göstermiştir. H5N1’in tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmaması nedeniyle bu virüsün pandemiye yol açabilecek çeşitlerine karşı hazırlıklı olunmalıdır. Nitekim H5N1, olası bir pandeminin en güçlü adayı olarak değerlendirilmektedir.
2022 yılında Avrupa’da çiftlik vizonları arasında büyük bir H5N1 salgını yaşanmış, 2024 yılının başlarından itibaren ise Kuzey Amerika’daki süt çiftliklerinde virüsün kontrolsüz biçimde yayıldığı gözlemlenmiştir. Bu gelişmeler, H5N1’in sığır ve diğer memeli türleri arasında dolaşmasına ve bazı insan enfeksiyonlarına yol açmasına neden olmuştur. Her ne kadar bugüne dek insandan insana bulaşma bildirilmemiş olsa da memeli modelleri üzerinde yürütülen çalışmalarda solunum damlacıkları yoluyla bulaşma ihtimaline dair bulgular elde edilmiştir. Ayrıca genetik analizler H5N1’in insan üst solunum yolu hücrelerine bağlanma yeteneğini artıran mutasyonlar geçirdiğini ortaya koymuştur. Bu durum, virüsün insan popülasyonuna adapte olma potansiyeline işaret etmekte ve olası bir pandemiye ilişkin endişeleri artırmaktadır.
COVID-19 pandemisinden çıkarılan en önemli derslerden biri, güvenli, etkili ve hızlı şekilde uygulanabilen aşıların pandemiyle mücadelede temel bir strateji olduğudur. Olası bir pandemiye yönelik hazırlık sürecinde, insan kaynaklı salgınlara hızlı yanıt verebilmek ve insandan insana bulaşmayı kontrol altına almak için kullanılabilecek aşıların geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. mRNA aşı teknolojisi, yeni ortaya çıkan virüslere karşı aşı üretiminde önemli bir atılım sağlamış olsa da olası grip pandemilerine hazırlık için farklı aşılama stratejilerine hâlen ihtiyaç duyulmaktadır.
Mevcut grip aşıları, inaktive edilmiş virüslerden üretilmekte ve kas içi enjeksiyon yoluyla uygulanmaktadır. Bu aşılar ağır hastalıkları önlemede etkili olsa da virüsün bulaşmasını tamamen engelleyememektedir. Bunun temel nedeni, intramüsküler (kas içi) uygulamaların üst solunum yollarında yeterli düzeyde bağışıklık oluşturmamasıdır. H5N1 enfeksiyonuna karşı bağışıklık kazanmamış bir konak için yeterli antiviral yanıt oluşturabilmek amacıyla genellikle iki doz aşı gerekmektedir. Ancak yeni ortaya çıkan bir grip virüsüne karşı insan bulaşmasını önlemek veya yavaşlatmak için özellikle mukozal (üst solunum yolu) bağışıklık oluşturan, tek dozda uygulanabilen ve güçlü immün yanıt sağlayan aşıların geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.Bu bağlamda, burun spreyi şeklindeki tek dozluk aşılar, virüsün giriş noktası olan mukozal yüzeylerde hızlı bağışıklık oluşturarak salgının yayılımını önleyebilir. Bu çerçevede, Amerika Birleşik Devletleri’nin mRNA tabanlı aşı geliştirme projelerine ayırdığı 500 milyon dolarlık bütçe, H5N1’e karşı yürütülen acil hazırlık stratejilerinin önemini ortaya koymaktadır.
Ortaya çıkan H5N1 tehdidine yanıt olarak, Hong Kong Üniversitesi ve InnoHK Viroloji, Aşı ve Terapötik Merkezi’nden bir araştırma ekibi, burun spreyi formunda H5N1 kuş gribi aşısı geliştirmek amacıyla grip virüsü taşıyıcısına dayalı intranazal aşı platformu kullanmıştır. . Çalışma bulgularına göre, tek dozluk burun içi uygulama, sığır ve vizonlarda görülen H5N1 varyantlarından kaynaklanan ölümcül enfeksiyonlara karşı etkili koruma sağlamaktadır. Ayrıca bu yaklaşım, dişi fare ve erkek hamster modellerinde uygulamadan iki ay sonra güçlü ve kalıcı bağışıklık yanıtı oluşturmuştur. Elde edilen bağışıklık yanıtı yalnızca sistemik düzeyde değil aynı zamanda üst solunum yolu mukozasında da etkili olmuştur. Sonuç olarak, tek dozluk burun spreyi aşısı, enfeksiyona karşı hem güçlü bir koruma hem de uzun süreli bağışıklık hafızası sağlamaktadır.
Burun spreyi aşısı, gelecekteki H5N1 salgınları için kritik bir rezerv konumunda olabilir ve salgınların erken evrelerinde virüsün bulaşma zincirini kırmada kritik bir rol üstlenebilir.
