Yazan: Justine Alford
Çeviren: Serkan Okur
Düzenleyen: Alper Topal
Özet: Mars’ta geçmişte su bulunduğu biliniyordu ancak beklenenden daha da çok su olduğu öğrenildi. Gezegende bulunan iki farklı su molekülünün ağırlık oranlarının değişimi incelendi ve geçmişte çok uzun süre boyunca var olan büyük miktarda bir su kütlesinin olduğu keşfedildi. Yüzeyin beşte birini kaplayan bu okyanus, milyarlarca yıl var olarak bir yaşam formuna yuva olmuş olabilir!
Kızıl gezegen Mars’ın atmosferinde yapılan 6 yıllık gözlemler sonucunda elde edilen bulgular [1], sadece Mars’ın geçmişte sandığımızdan daha fazla suya sahip olduğunu işaret etmekle kalmadı, kuzeyinde yer alan ve yüzeyinin beşte birini kaplayan bir okyanusun da izlerini gösterdi. Yaklaşık Kuzey Buz Denizi kadar yer kaplayan bu okyanusun, milyonlarca yıl boyunca var olarak, uzun vadede bir yaşam oluşumuna ortam sağlamış olabileceği vurgulandı. Bulguların hepsi Science dergisinde yayımlandı [2].
Zamanla birlikte gelişen gözlem teknikleri sayesinde Mars’ın tarihi hakkında sahip olduğumuz görüşlerimizde de ilerleme kaydedildi. Yakın zaman öncesine kadar, Mars düzensiz bir şekilde ortaya çıkan ve uzun vadeli su birikintileri oluşturma kabiliyetinden yoksun olan su kaynaklarını içeren çorak bir yer olarak tasvir edilmekteydi. Fakat gözümüzdeki kavruk Mars algısı; daha kıvrımlı nehirler ve daha kalıcı görünümlü göller ile süslenmiş olan daha sulu bir hâle dönüşmeye başladı [3]. Örneğin, NASA’nın Curiosity aracı yakın zamanda Gale Krateri’nin milyonlarca yıl boyunca su ile dolup taştığına dair bulgular elde etti [4].
Bu bulgular yeni soruları da beraberinde getirdi. Peki, o nehirleri ağzına kadar dolduran şey neydi? Atmosferin yeteri kadar nemli kalabilmesi için hidrolojik bir denge olmalıydı. Aynı zamanda, her şeyi nemli bir hâlde tutacak büyük bir su kütlesi olmasaydı, olan su birikintileri kolayca buharlaşır veya donardı. Bu nedenledir ki; bilim insanları da aslında okyanusların, Mars’ın ilk zamanlarında bulunması gerektiğine dair bir hipotez geliştirdiler.
Bu göller kurumuş olmasına rağmen, bilim insanları uzay boşluğuna kaybolmuş olan su miktarı üzerinde çalışarak, ilk zamanlarda Mars’ta bulunan su miktarını hesaplayabilirler. NASA ve ESO1‘da görevli bilim insanlarının, yeryüzündeki üç gözlemevini kullanarak, 6 yıldır yaptıkları da tam olarak budur.
Bunu yapmak için, bilim insanları Mars atmosferindeki 2 farklı su molekülü miktarları üzerinde ölçümler yaptılar. Bir tanesi aşina olduğumuz H2O, diğeri ise doğal yollarla meydana gelen ve daha ağır bir türü olan HDO2‘dur. Hidrojen atomları bir proton ve bir elektron barındırırken, HDO’da bir hidrojenin yerine bulunan döteryum ayrıca bir nötron da içermektedir.
HDO, H2O’dan ağır olduğundan; su uzaya kaybolurken H2O daha çok kaybedilir [5]. Dolayısıyla, kalan sudaki döteryum yoğunluğu artar [3]. Bu nedenle Mars sularının bugünkü HDO/H2O oranı ile 4,5 milyar yıllık Mars meteorlarından elde edilmiş olan HDO/H2O oranları karşılaştırılarak [1] bu zaman zarfında Mars atmosferinden kaybolan suyun miktarı belirlenebilir.
Bu veriler ışığında bilim insanları, Mars’ın ilk zamanlarında tüm yüzeyini 137 metre derinlikte kaplamasına yetecek miktarda bir su tabakasına sahip olduğunu tahmin etmektedirler [1]. Ancak daha muhtemel olan durum ise; yüzeyin %19’unu, yani kuzey yarıkürenin neredeyse yarısını kaplayan ve derinliği yer yer 1,5 kilometreyi bulan bir okyanusun olmasıdır.
Araştırmanın yazarlarından Michael Mumma, “Bulunan su kaybetme miktarına göre Mars, daha önce düşündüğümüze kıyasla çok daha uzun zaman boyunca su ile kaplıydı. Bu da sandığımızdan daha uzun bir süre yaşanabilir bir alan olduğuna işaret etmektedir.” şeklinde bir açıklama yapmıştır [1].
1 European Southern Observatory, Avrupa Güney Gözlemevi.
2 Hidrojen-döteryum oksit. Hidrojen atomlarından birisi yerine “döteryum” adındaki hidrojenin biraz farklı bir formu ile oluşmuş olan su molekülüdür.
Konuyla Alakalı Diğer Yazılarımız
Mars İnsanlığın İkinci Yuvası Olabilir Mi?
NASA’nın Mars Perseverance Gezgini Kızıl Gezegene Güvenle İndi
