Yazan: Mert Yüksel
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Son zamanlarda adını sıkça duyduğumuz ve Dünya Sağlık Örgütünün acil durum ilan ettiği ve yeni bir pandemi oluşturmasından korkulan maymun çiçeği hastalığı hakkında bilinmesi gerekenleri yazdık.
Maymun Çiçeği Virüsü Nedir?
Kısaca mpox (monkeypox) olarak da bilinen maymun çiçeği virüsü, 1958 yılında Danimarka’da maymunlar üzerinde deney yapılırken laboratuvar maymunlarında salgına yol açması sonucu keşfedilen bir DNA virüsüdür [1]. 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ilk insan vakasının görülmesiyle insanlık için de tehlike oluşturmaya başlamıştır [2]. Mpox virüsü, daha öncelerinde büyük ölümlere yol açmış olan çiçek hastalığı virüsü ile aynı ailede yani Poxviridae ailesinde yer alır. Bu ailede bulunan virüsler genel olarak ciltte kabarcık tarzı ve içi irin dolu lezyonlarla1 belirti verirler.
Maymun Çiçeği Hastalığı Nedir?
Mpox virüsünün sebep olduğu hastalığa maymun çiçeği hastalığı denir ve nadir görülür. Örneğin insanda ilk görüldüğü yer olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 1970-1986 yılları arasında sadece 386 insan vakası görülmüştür [3]. Genellikle ağrılı, ateşli ve cilt lezyonlarıyla seyreden bu hastalık en başlarda hayvandan insana bulaşsa da geçirdiği mutasyonlar sonucu artık insandan insana da bulaşmaktadır. İlk olarak maymunlarda tespit edilmiş olsa da bu hastalık daha sonralarında sincaplarda, farelerde, kirpilerde, domuzlarda ve çayır köpeklerinde de görülmüştür ve bu hayvanlarla bulunabilecek yakın bir temasta (ete değmek, hayvanın tırmalaması gibi) insana da bulaştığı raporlanmıştır [4].
Belirtiler
Belirtiler genellikle grip benzeri olarak başlar; ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve sırt ağrısı görülür. Sonrasında şişmiş lenf bezleriyle beraber kabarcıklı ve irin dolu deri lezyonları ve döküntüler ortaya çıkar. Bu lezyonlar oldukça kaşıntılı ve ağrılıdır; aynı zamanda hastalığın en ayırt edici belirtisidir. Bazı vakalarda yüksek ateşe bağlı olarak titreme ve çabuk yorulma da görülebilir. Hastalığın genel seyri bu şekilde olsa da öncelikle cilt lezyonlarının görüldüğü vakalar da oldukça fazladır ve bu lezyonlarla temas bulaşmada en önemli sebeptir.
Risk Faktörleri
Maymun çiçeği virüsünün en önemli bulaşma yolu hastayla doğrudan temastır. Öpüşmek, tokalaşmak, cinsel ilişkide bulunmak (oral, anal veya vajinal), sarılmak, gibi durumlar en yaygın bulaşma yollarıdır. Daha önce yaşadığımız COVID-19 pandemisinden farklı olarak, virüs damlacık yoluyla yani hapşırma ve öksürmeyle daha az bulaşır. 2023 yılında yayımlanan bir çalışmada, hastalarla aynı ortamda bulunan ancak temas etmediklerini ve maske takmadıklarını bildiren %75’ten fazla sağlık çalışanında maymun çiçeği hastalığına rastlanmamıştır [5]. Ancak COVID-19’da ise 2020 tarihinde Çin’de uçağa binmeden önce enfekte olmuş kişinin aynı kabinde bulunan tüm yolculara temas etmeden virüsü bulaştırdığı raporlanmıştır [6]. Maymun çiçeği hastalığının diğer önemli bulaşma yolları ise enfekte hayvanlarla temas etmek ve fomit2 aracılığıyla bulaşmadır.
COVID-19 pandemisine göre maymun çiçeği hastalığında daha şanslıyız. Çünkü maymun çiçeği hastalığının aşısı bulunmaktadır. Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan JYNNEOSTM aşısı, 18 yaş üstündeki bireyler için önerilmektedir. Virüs DNA yapılı olduğu için mutasyona uğrama olasılığı daha düşüktür ve aşının koruma süresi RNA virüsü olan COVID-19’a göre daha uzundur. COVID-19 aşılarında bağışıklık hücresi elemanları 6 ay sonra azalma gösterirken JYNNEOSTM aşısında koruma süresi 2 ila 10 yıl arasında değişmektedir [7], [8].
Tanı ve Tedavi
Maymun çiçeği hastalığının tanısı, COVID-19’daki gibi PCR3 ile yapılmaktadır. Örnek alımı için ilk tercih edilen yer virüs yükünün daha fazla oluğu ve bu nedenle yanlış-negatif test sonuçlarının çıkma olasılığının daha düşük olduğu deri lezyonlarıdır. Deri lezyonlarının bulunmadığı durumlarda şüpheli vakalarda (maymun çiçeği hastalığının yaygın olduğu bölgede bulunmak ya da hastayla doğrudan temasta bulunmak) boğaz veya anüsten örnek alınmaktadır. Kan testi ise özelleşmiş bir belirteç bulunmadığı için kullanılmamaktadır.
Tedavi için dünya genelinde onaylanmış herhangi bir protokol bulunmamaktadır. İlaç çalışmalarıysa hâlen devam etmektedir ve öne çıkan iki ilaç vardır. Bu ilaçlardan ilki Tecovirimat’tır. Hayvanlar üzerinde başarılı olmuş olsa da insanlarla ilgili elimizde net bir veri bulunmamaktadır. Açıklanan erken sonuçlarda Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ölüm oranını %3,6’dan %1,7’ye düşürmüş olmasına rağmen araştırmacılar bu farkın elde edilmesinde hastane olanaklarının geliştirilmesinin de etkili olduğunu söyleyerek ilacın etkisini zayıf bulmuşlardır [9]. Çalışmaları devam eden bir diğer ilaç da Brincidofovir’dir. Çiçek hastalığında etkili olan bu ilacın maymun çiçeği hastalığındaki etkinliği ise hâlâ araştırılmaktadır. İnsanlar üzerindeki denemeler devam ederken tavşanlarda yapılan modellemede, maymun çiçeği hastalığını %88 oranında tedavi ettiği raporlanmıştır [10].
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Maymun çiçeği hastalığına karşı en büyük silahımız hastalığa yakalanmamaktır. Bunun için aşağıda belirtilenleri hayatımızda dikkatli bir şekilde yapmalıyız:
- Aşı olmak,
- Mağazalarda kıyafetleri denememek,
- İnsanlarla doğrudan temas edebileceğimiz ortamlardan uzak durmak,
- Nesnelerle temastan olabildiğince kaçınmak,
- Elleri sık ve doğru bir şekilde yıkamak.
1 Hastalık sebebiyle dokuda meydana gelen bozulma
2 Hastalık etkenlerini taşıyabilen herhangi bir cansız nesne
3 Türkçesi polimeraz zincirleme tepkimesi olan bu yöntem tüp içerisinde nükleik asitlerin çoğaltılması işlemidir.
