Salda Gölü Mars’taki Jezero Krateri’ne Benziyor

Çeviren: Ümit Sözbilir                 Düzenleyen: Çağla Ayaz

Özet: NASA, Mars’taki Jezero Krateri ile ilgili incelemeler yapmak üzere uzaya gönderdiği Perseverance’ın fırlatıldığı gün sosyal medya hesabı üzerinden yaptığı açıklamada, Türkiye’deki Salda Gölü ile Mars gezegenindeki Jezero Krateri’nin jeolojik benzerliklere sahip olduğunu söyledi.

Mars’taki Jezero Krateri’ne gidemeyebilirsiniz ama ona en yakın bir sonraki şeyi ziyaret edebilirsiniz: Türkiye’deki Salda Gölü. Dünya’nın bir tarafında olmasına rağmen Salda Gölü Mars gezegeninin kuru göl yatağı ile benzer mineroloji ve jeolojiyi paylaşıyor.

Araştırmacılar, antik yaşamın işaretlerini araştırması için Perseverance gezginini kratere bırakacak olan Mars 2020 görevine rehberlik etmesi için Salda Gölü’nü kendilerine referans alıyorlar. “Salda Gölü’nü ziyaret etmenin en güzel yanlarından biri, size eski Jezero Gölü kıyısında durmanın nasıl bir his olabileceğini gerçekten hissettirmesi.” diye açıklıyor Purdue Üniversitesinde gezegen bilimci ve Perseverance bilim ekibinin üyesi olan Briony Horgan.

Jezero, Mars’ta kendisinden daha büyük bir çarpışma havzasının kuzeybatı köşesinde bulunan 45 kilometre (28 mil) genişliğinde eski bir çarpışma krateridir, yani özünde bir çarpma kraterinin içindeki bir çarpma krateri. Bu oldukça dikkate değerdir çünkü bir zamanlar, delta yatakları ile kanıtlandığı üzere, içerisinde bir göl vardı. Daha önceleri bilim insanları krater boyunca karbonat mineralleri keşfettiler. Horgan ve ekibi geçtiğimiz günlerde NASA’nın Mars Yörünge Kâşifi (Mars Reconnaissance Orbiter, MRO) tarafından alınan verileri kullanarak bu karbonat minerallerinden bazılarının gölde oluşmuş olabileceğine dair kanıtlar keşfetti.

Horgan ile çalışan ve Purdue Üniversitesinde lisansüstü öğrencisi Brad Garczynski, “Karbonatlar önemlidir çünkü mikroplar, organikler veya geçmiş mikrobiyal yaşamın kanıtı olan belirli dokular gibi o ortamda var olmuş her şeyi yakalamada gerçekten iyidirler.” dedi. “Ama Jezero’ya gitmeden önce, yaşam belirtileri arayışımıza odaklanmak için bu karbonatların Dünya’da nasıl oluştuğuna dair bilgi kaynağı (içerik) edinmek gerçekten önemlidir.”

Dünya’da Jezero Krateri’nde bulunanlara benzer karbonatlar ve çökelme özellikleri (deltalar) içerdiği bilinen tek göl sadece Salda Gölü’dür. Yukarıdaki ilk görüntü, MRO’nun Bağlam Kamerası tarafından gözlemlendiği üzere Jezero Krateri’ni göstermektedir. Tayfsal veriler, kraterin batı kenarında, bilim insanlarının eski bir gölün kıyısı ve plajları olduğuna inandıkları karbonatların izlerini gösterdi. Karbonatlar, Perseverance gezgininin inişi için planlanan bölgesi olan deltada da bulunur.

İkinci görüntü, Landsat 8’deki İşlevsel Kara Görüntüleyici (OLI) tarafından gözlemlendiği üzere 8 Haziran 2020’de Salda Gölü’nü göstermektedir. Göl, çevresindeki ana kayadan (Jezero’daki deltaya benzer) aşınmış çökelti kayaları ve yıkanmış kaya yatakları ile dolu alüvyonlu yelpazeler[1] içerir. Ekip, Salda Gölü’ndeki malzemenin nasıl çökeldiğini inceleyerek Jezero Gölü’ndeki çeşitli çökelme süreçleri hakkında daha fazla bilgi edinebilir.

Salda Gölü çevresindeki beyaz kıyı şeridi, Jezero’da tespit edilen karbonat minerallerine benzeyen hidromanyezitin hâkim olduğu kum ve çakıllardan oluşur. Horgan’ın açıklamalarına göre Salda Gölü kıyısındaki higomanyezit tortularının, mikropların yardımıyla oluşturulan “mikrobiyalitler” denilen büyük höyüklerden aşındığı düşünülmektedir. Bunlar, Salda Gölü’nde, kıyı şeridinin yakınındaki suyun yüzeyinin hemen altında yaşayan mikrobiyal matlardan[2] oluşmuşlardır. Mikrobiyaliteler büyüdükçe karbonat malzemeleri bünyelerine kattılar ve büyük teras[3] adaları oluşturdular.

Ağustos 2019’da Garczynski, Salda Gölü’ndeki açık bir mikrobiyalit adasının fotoğrafını çekti. İstanbul Teknik Üniversitesindeki meslektaşları ile iş birliği yapan Purdue araştırma ekibi, gölün kıyısını ve çevresini incelemek için neredeyse bir hafta harcadı. Garczynski, bu adaların zamanla aşınmasının beklendiğini ve sonunda bunların; kıyı boyunca plaj çökeltileri olarak yer değiştireceğini, taşınacağını ve çökeleceğini söyledi.

“Yapıların kendileri mikrobiyal etkinliğin sürece müdahil olduğunun iyi göstergeleridir.” dedi Horgan ve ekledi, “En iyi senaryo, Jezero Krateri’ndeki kayada da Salda Gölü’nde gördüğümüz mikrobiyalitler gibi korunmuş bir şey bulmaktır.”

Horgan, Perseverance gezginine ana bilimsel gözler olarak hizmet verecek olan Mastcam-Z görüntüleme cihazının araştırma ortaklarındandır. Bu cihaz Jezero mozaikleri oluşturacak, basit mineral tanımlaması yapacak ve araziyi haritalayacaktır.

Horgan, “Salda Gölü’ndeki çalışmalarımızın çoğu, en çok hangi yatırımların Mars’ı ziyaret etme konusunda umut verdiğini belirlemeye zaten yardımcı oluyor.” dedi. “Salda Gölü’nde yaptığımızla aynı türde bir işi yapmaktan heyecan duyuyoruz, ancak şimdi Jezero’daki cihazlarımızla bu işi yapacağız.”

[1] Tortuların herhangi bir su akıntısı ile taşınması sırasında ortaya çıkan bir kesinti nedeniyle akıntının ağzında biriken toprak ya da kaya parçalarından oluşan düz koni biçimi. (Kaynak: Vikipedi)

[2] Bir mikrobiyal mat, çoğunlukla bakteri ve arkea olmak üzere çok katmanlı bir mikroorganizma tabakasıdır. (Kaynak: Vikipedi)

[3] Akarsu vadi yamaçlarında, deniz ve göl kıyılarında, eğim kırığının üzerindeki düz veya hafif eğimli alan. (Kaynak: Vikipedi)