13.000 Yıl Önceki Küresel Soğuma Meteorlar Yüzünden Olmamış Olabilir
Çeviren: Mert Günçiner Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Teksas’taki bir mağaradan elde edilen tortu tabakaları sayesinde bilim insanları geçmişte yaşanan küresel soğumanın sebebini bulmuş olabilir.
Teksas’taki Houston Üniversitesi, Baylor Üniversitesi ve TAMU (Texas A&M University) kurumlarına bağlı araştırmacıların yeni bulgusu ışığında 13.000 yıl önce aniden yaşanan ve sıcaklığın 3 derece kadar düşmesine sebep olan küresel soğumanın altında yatan sır perdesi aralanmış olabilir.
Gerekli kanıtlar Teksas’ın merkezinde yer alan ve katmanlarca tortu tabakalarına sahip bir mağarada bulundu. Uzunca bir süre kendini korumayı başarmış bu eşsiz tortuların daha önceleri dünya dışı etkilerden dolayı oluşmuş olabileceği düşünüldüyse de bunun esas nedeni çok önceleri yaşanan volkanik patlamalar.
Bu yanlış düşüncenin sebebi yakın zamanda Science Advances dergisinde açıklandı.
Houston Üniversitesinde profesör olan Alan Brandon şöyle diyor: “Gözlemlediğimiz jeokimyasal kanıtlardan anlıyoruz ki bu küresel soğuma nadir yaşanan bir olgu değildi. 9.000 ve 15.000 yıl önceki aralıkta dört kere yaşandı. Ayrıca daha önce bu jeokimyasal kanıttan yola çıkarak uzaydan gelen büyük bir meteorun atmosferde parçalara ayrılmasıyla bu olayı tetiklediği düşünülüyordu. Fakat bunun esas nedeni periyodik bir şekilde oluşan volkanik patlamalardı.”
Bir volkan patladığı zaman saçılan dumanlar ve diğer hava gazları güneşten gelen radyasyonun dünyaya ulaşmasını engeller ve bu şekilde küresel soğuma oluşur. Volkanik bir patlama sonucu gözlemlenen bu olay patlamanın büyüklüğüne ve devam ettiği süreye göre bu soğuma bir yıldan beş yıla kadar devam edebilir.
Genç Dryas adı verilen bu soğuma sürecinin uzaydan bir etkiyle değil de dünyada yaşanan doğal süreçlerin sonucunda oluştuğu bu araştırma sayesinde gün yüzüne çıkarıldı.
Araştırmada yardımcı yazarlık görevinde bulunan Baylor Üniversitesi Yer Bilimleri profesörü olan Steve Forman: “13.000 yıl önce yaşanan Genç Dryas[1] buz devri sonucunda başlayan ısınma sürecini bitiren bir olaydı.”
Genç Dryas’ın daha erken dönemleri sırasında dünyada görülen iklim soğumanın eşiğindeydi. Kuzey Atlas Okyanusu’na doğru taşınan buz kütlelerinin kar tabakalarını yoğunlaştırması ve aynı zamanda meydana gelen güçlü volkanik patlamalar kuzey yarım küredeki sıcaklığın düşüşüne neden olmuştu.
TAMU kurumundan katılan, Amerika kıtasındaki canlı yaşamı üzerine çalışmalar yapan ve bu araştırmada da yardımcı yazar olarak görev alan Michael Waters: “Hızlı soğuma dönemi sonucunda mamutları, mastodonları[2] da kapsayan birçok canlı türü yok oldu. Ayrıca Clovis kültürünü[3] taşıyan ilk insan topluluklarının da bu dönemde ortaya çıktığı bulundu.”
Houston Üniversitesinden bilim insanları Brandon ve Nan Sun Teksas’ta bulunan çeşitli mağaralardan topladıkları tortular üzerine izotop analizleri yaptı. Yapılan analizler alınan bir parçadaki trilyon başına osmiyum oranını, çok nadir bulunan siderofil (siderophile) elementlerden iridyum, rutenyum, paladyum ve renyum oranlarını inceledi. Alınan sonuçlara göre bu elementlerin tortulardaki dağılımı herhangi bir meteor veya asteroit sonucunda oluşmuş olamazdı.
Buradan çıkarılan sonuç ise soğuma sebebinin uzay kaynaklı bir olay olmadığıydı. Peki ya buna cidden ne sebep olmuştu?
Araştırmacı Sun şöyle açıklıyor: ‘’Osmiyum üzerinde yapılan izotop analizi ve tortulardaki element dağılımında görülen benzerlikler daha önceleri volkanik gazlarda da gözlemlenmişti.’’
Baylor Üniversitesinde yanardağ uzmanı olan Kenneth Befus’a göre bu benzerlikler Kuzey Yarım Küre’de gerçekleşen büyük patlamalardan dolayı. Kuzey Yarım Küre’deki bu patlamalar Alaska’da bulunan Aleutian adaları, Cascade dağları ve Avrupa’nın bazı bölgelerindeki volkanik dağlarda yaşanıyor.
“İlk başta şüpheciydim. Bu sonucu hep göz ardı etmeye çalıştım ve ona kıyasla önüme çıkan her açıklamanın doğru olmasını diledim.’’ diyen Brandon, ‘’Volkanik patlamalar olası açıklamalardan bir tanesiydi. Genel olarak göz ardı edilmesinin sebebi ise arkasında pek bir jeokimyasal kanıt bırakmaması.”
Brandon’a göre Genç Dryas dönemine yapılan volkanik açıklama yeni ve heyecanlandırıcı bir fikir. Araştırmacılara göre patlamalar silsilesi yerine yaşanan tek büyük bir patlama bile soğumaya sebep olabilir fakat bunun üzerine daha da düşünülmesi gerekiliyor.
Volkanik patlamaların sebep olduğu soğuma ilk olarak patlamanın yaşandığı yakın çevreyi etkiliyor. Merkezden uzaklaştıkça ve geçen zamanla birlikte bu soğuma daha da azalıyor. Genç Dryas döneminin başlangıç evresindeki soğuma 1200 yıl kadar sürdü. Forman’a göre bundan yola çıkarak patlayan tek bir yanardağ bile binlerce yıl sürebilecek soğuma evrelerinin başlangıcına sebep olabilir. Çeşitli okyanuslarla taşınan kar kütlelerinin bu soğuma periyoduna katkıda bulunması ise Genç Dryas’ı başlangıç evresinden sonraki evrelerine taşıyan genel sebepler.
Bu çalışmanın gösterdiği en önemli gelişme ise Dünya’da yaşanan en uç iklim değişikliklerinin yine dünya kaynaklı olaylardan ortaya çıkması. Bu konular üzerindeki çalışmalarımız geçmişte yaşanmış ve gelecekte yaşanacak olan iklim değişikliklerini daha iyi anlamamıza ve bu sorunları ortadan kaldırabilecek daha etkin çözümler ortaya koyabilmemize yardımcı olacak.
[1] Yaklaşık 13.000 yıl önce yaşanmış ve soğuk iklim koşullarıyla birlikte çeşitli kuraklıklara sebep olmuş jeolojik bir dönem.
[2] 10.000 yıl önce soyu tükenmiş bir mamut türü.
[3] 13.000 ila 11.000 yıl önceki dönemde Amerika kıtasında yaşamış bir insan topluluğu.
