Yazan: Alperen Sağlam
Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Kahkaha terapisi/yogası, insanların kahkaha atarak esenliklerini sağlamayı amaçlayan bir yöntemdir. Bu yöntemde, kahkaha atarak stresi azaltmak, depresyon ve kaygı belirtilerini hafifletmek gibi çeşitli faydalar elde edilebilir. Kahkaha terapisi, bir grup terapisidir ve genellikle bir terapist veya eğitmen tarafından yönetilir. Bu yöntemde oyunlardan, yapbozlardan, komedi filmlerinden ve egzersizlerden faydalanılabilir. Kahkaha terapisinin/yogasının bilimsel geçerliliği tartışmalıdır. Ancak bazı araştırmalar; kahkahanın stresi azaltma, depresyon ve kaygı belirtilerini hafifletme, kanser hastalarında bilişsel güçlenme sağlama, tip 2 diyabet hastalarında glikoz seviyesini dengeleme gibi faydaları olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte faydalarına dair daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Kahkaha terapisi/yogası, alternatif bir terapi yöntemi olarak kabul edilir; tıbbi tedavi yerine kullanılamaz.
Giriş
Kahkaha, günlük hayatımızda sıklıkla karşılaştığımız hatta ne zaman karşılaşacağımızı bile bilmediğimiz keyif veren bir davranıştır. Peki kahkaha tıpta bir tedavi yöntemi olarak kullanılabilir mi? Bu makalede; kahkahanın ne olduğuna, türlerine, kahkaha terapisine/yogasına, bilimsel geçerliliğine ve nasıl uygulandığına bakacağız.
1. Kahkaha, Türleri ve Etkileri
“Kahkaha, insanlarda ve diğer bazı primat türlerinde görülen, ritmik, genellikle sesli, diyafram ve diğer bazı solunum sistemi elemanlarından oluşan fiziksel bir tepkidir.” [1]
Güney Kore’deki Sahmyook Üniversitesinden JongEun Yim’in yapmış olduğu sınıflandırmaya göre kahkahanın 5 ana türü vardır. Bunlar: kendiliğinden kahkaha (Spontaneous laughter), yapmacık kahkaha (Simulated laughter), uyarılmış kahkaha (Stimulated laughter), teşvik edilmiş kahkaha (Induced laughter) ve patolojik kahkahadır (Pathologic laughter). [1]
Kendiliğinden kahkaha, farklı uyaranlara karşı kişinin isteği dışında gelişen kahkahadır. Yapmacık kahkaha, kişinin kendi kendini tetikleyerek özel bir sebep olmadan attığı kahkahadır. Uyarılmış kahkaha, fiziksel temasa veya reflekse bağlı olan kahkahadır. Teşvik edilmiş kahkaha, bazı ilaçların veya maddelerin tesiriyle oluşan kahkahadır. Son olarak patolojik kahkaha ise merkezî sinir sistemindeki hasarlara veya bazı psikiyatrik hastalıklara bağlı oluşan kahkahadır. [1] Örneğin, bir komedi filmi izlerken atılan kahkaha “kendiliğinden” kahkahadır. Birinin gıdıklaması sonucu atılan kahkaha “uyarılmış” kahkahadır.
Kahkahanın insanlar üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkileri vardır. Ramon Mora-Ripoll’un yayımlanan bir makalesine göre kahkahanın fizyolojik faydaları: kasları çalıştırıp rahatlatması, solunumu ve dolaşımı iyileştirmesi, stres hormonlarının düzeyini düşürmesi, bağışıklık sisteminin gücünü artırması, acı eşiğini ve acıya dayanımını artırması ve zihinsel işlevleri güçlendirmesi olarak özetlenebilir. [2]
Kahkahanın psikolojik faydaları ise yine aynı makaleye göre: stresi, endişeyi ve gerginliği azaltması, depresyonun belirtilerine karşı koyması; ruh hâlini iyileştirmesi, öz güveni, umudu, enerjiyi ve canlılığı artırması; hafızayı, yaratıcı düşünmeyi ve problem çözme yetisini geliştirmesi; kişiler arası ilişkileri, cazibeyi ve yakınlığı artırması; arkadaş canlılığını, yardımseverliği, grup kimliği edinme becerisini, dayanışmayı ve bağlılığı artırması; iyilik hâlini sağlaması; yaşam kalitesini iyileştirmesi; neşeyi daha yoğun kılması şeklinde özetlenebilir. Yazarın da söylediği şekliyle, “Kahkahanın psikolojik etkileri fizyolojik etkilerine göre daha geniş olup psikolojik etkilere kanıtlar da daha sağlamdır.” [2]
Peki, kahkahanın geniş ölçüde fizyolojik ve psikolojik etkileri varsa bu etkiler tıpta bir tedavi yöntemi veya bir terapi olarak kullanılabilir mi?
2. Kahkaha Terapisi ve Bilimsel Geçerliliği
Amerikan Ulusal Kanser Enstitüsü tanımına göre kahkaha terapisi veya kahkaha yogası, mizahı kullanarak ağrıyı ve stresi azaltıp kişinin iyi olduğunu hissetmesini sağlayacak bir yöntemdir. Kahkaha terapisi; kahkaha egzersizlerini, palyaçoları, komedi filmlerini, oyunları ve yapbozları içerir. [3]
Sağaltıcı etkisi olan esas kahkaha türleri kendiliğinden ve yapmacık kahkahadır, bununla birlikte uyarılmış kahkahanın da az da olsa sağaltıcı etkisi bulunmaktadır. [2]
Kahkaha terapisinin kimi hastalıklar üzerine etkisi test edilmektedir. Kimi durumlar ve hastalıklardan bazıları ve bunların kahkaha terapileri ile ilişkileri aşağıda incelenecektir.
2.1. Stres ve Kahkaha Terapisi
Almanya’daki Constance Üniversitesi Psikoloji Bölümünden Maria Meier ve çalışma arkadaşlarının 2021’de The International Journal on the Biology of Stress dergisinde yayımladığı ve 35 kişi ile yapılan çalışmanın sonuçlarına göre kahkaha yogası, stresli bir durumun kişiler tarafından nasıl algılandığını değiştirmeden duruma tepki olarak salgılanan stres hormonu seviyesini düşürüyor.
Yazarlar, “Bu nedenle kahkaha yogası geleneksel stres azaltma müdahalelerine ucuz ve kolay uygulanabilir bir eklenti olabilir.” sonucuna varıyorlar. [4]
2.2. Tip 2 Diyabet ve Kahkaha Terapisi
Sağlıklı bireylerde öğün esnasında ve sonrasında “insülin” hormonu salgılanır. [5] Vücutta yeterli insülin yoksa veya vücut insüline yeterince cevap veremezse glikoz olması gerektiğinden daha fazla yükselir. Bu durum tip 2 diyabet olarak tanımlanır. [6]
Slovenya’daki Maribor Üniversitesi Klinik Merkezi İç Hastalıkları Ana Bilim Dalından Miro Čokolič ve çalışma arkadaşları 2013’te Diabetologia Croatica dergisinde bir çalışma yayımladı. 211 kişi ile yapılan bu çalışmada araştırmacılar, tip 2 diyabet hastalarına öğün sonrası kahkaha terapisi uygulamanın etkisi olup olmadığını test etti. Araştırma sonucuna göre kahkaha terapisi, tip 2 diyabet hastalarında öğün sonrası glikoz seviyesinin olması gerekenden fazla artmasını önlüyordu. [7] Benzer bir çalışma Japonya Tsukuba Üniversitesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalından Keiko Hayashi ve çalışma arkadaşları tarafından insülin tedavisi görmeyen 19 tip 2 diyabet hastası ile yapıldı. Daha az katılımcı ile yapılan bu çalışmada ise hastalar yine öğün sonrası “manzai”ye1 katıldılar. Araştırma sonucuna göre öğün sonrası glikoz seviyesinin aşırı artışı anlamlı ölçüde baskılandı. [8]
2.3. Kalp ve Damar Sağlığı ve Kahkaha Terapisi
Kei Hayashi ve çalışma arkadaşları, Japonya’daki 65 yaş üstü 20.934 kişi üzerinde günlük yaşamda kahkaha sıklığı ile kalp ve damar sağlığı arasındaki ilişkinin kesitsel çözümlemesini yaptılar. Araştırma sonucuna göre inme veya yüksek tansiyon teşhisi koyulan hastaların kahkaha sıklığının daha seyrek olduğu tespit edilmiştir. Yapılan araştırma kahkaha yogası hakkında bir bilgi içermemektedir. Bu ve benzeri araştırmalarda sadece kahkaha sıklığının etkisi araştırılmıştır. Dolayısıyla kahkaha terapisinin kalp ve damar sağlığı üzerine etkilerinin de araştırılması gerekmektedir. [9]
2.4. Kanser ve Kahkaha Terapisi
Japonya, Osaka Uluslararası Kanser Enstitüsünden Toshitaka Morishima ve çalışma arkadaşları kahkaha yogasının kanserli hastaların hayat kalitesi üzerindeki etkisini inceledi. Sonuçları PLOS One dergisinde yayımlanan ve 56 kişi üzerinde yapılan çalışmada kahkaha terapisi uygulanan kanser hastalarının, kontrol grubuna nazaran bilişsel işlevlerinin daha iyi olduğu ve daha az ağrı duydukları gösterildi. [10]
Yazarlar, “Kahkaha terapisinin çok az zararlı yan etkisi olduğundan yararlı etkileri hafif olsa bile kanser hastaları için tamamlayıcı bir terapi olarak uygulanabileceğini öneriyoruz.” diyerek sonuçlandırıyor. [10]
Dolayısıyla yukarıda verilen araştırmalar ve daha nicesi kahkaha terapisinin tıbbi tedaviye ilave olarak destekleyici bir tedavi yolu olabileceğini göstermektedir.
Dr. Ramon Mora-Ripoll’un da belirttiği gibi: “Kanıta dayalı ‘kahkaha tıbbının’ sağlık hizmetleri topluluğu tarafından geniş çapta desteklenebilmesi için bu iddialara ilişkin bilimsel verilerin iyi bir şekilde belgelenmesi gerekir.” [2] 
3. Kahkaha Terapisi Nasıl Uygulanır?
Yukarıdaki paragraflarda açıklanmış olduğu gibi kahkaha terapisi; oyunları, egzersizleri ve filmleri içerebilir. [3]
Healthline’ın makalesine göre “Kahkaha yogası genellikle bir kulüp veya atölye gibi bir grup ortamında uygulanır ve eğitimli bir kahkaha yogası eğitmeni tarafından yönetilir. Bu eğitmen, katılımcılara keyif vermek ve kahkahayı teşvik etmek için çeşitli egzersizlerle koçluk yapar.” [9]
Bahsi geçen egzersizlerin ne olduğuna bakacak olursakMumbai’de tıp doktoru olan Dr. Madan Kataria’nın kurmuş olduğu Laughter Yoga International’a göre kahkaha, grup içinde bir vücut egzersizi olarak başlıyor; göz teması ve çocuksu oyunculuklarla bu kısa zamanda gerçek ve bulaşıcı kahkahaya dönüşüyor. [11]
Dr. Kataria’nın kitabı Laugh for No Reason’da yazdığı üzere herkes göz teması kurmuşken, ritim tutarak eğitmenin başlama emriyle kahkaha atmaya başlar. Daha sonra bu kahkaha yogası; alkışlama ve ısınma egzersizleri, derin nefes egzersizleri, çocuksu oyunculuklar ve kahkaha egzersizleri ile 4 temel adıma ayrılır. [11]
EK: Kahkaha Terapisi ve Sağlık Çalışanları
Özellikle COVID-19 pandemisiyle beraber değerlerini daha çok anladığımız hekimlerin ve hastane çalışanlarının günlük iş hayatlarının stresini azaltması için kahkaha terapisi güzel bir araç olabilir. Örneğin, Harvard Üniversitesi Sağlık Servisleri kahkaha yogası için bir kış dönemi kursu sunmuştur. [13]
Kahkaha, hekimlerin ve hastane çalışanlarının yaşadığı sorunlar için özellikle de düşük maliyeti ve muhtemel zararların azlığı düşünüldüğünde çok uygun bir çözüm yolu olabilir. Harvard Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalında Öğretim Görevlisi Dr. Natalie Dattilo’nun da belirttiği gibi: “Beynin zevk/ödül merkezlerini düzenli olarak etkinleştirmediğinizde, bunlar devre dışı kalır. Bu nedenle, iyi hissetmek için iyi hissetmenin pratiğini yapmalıyız ve kahkaha, bunu yapmanın en uygun maliyetli yollarından biridir.” [13]
1 Geleneksel Japon kültüründen gelen bir komedi türüdür.
