Yazan: Ceren Mısır
Düzenleyen: Ümit Sözbilir & Cevdet Acarsoy
Özet: Psikolog Mary Ainsworth ve meslektaşları, Psikolog John Bowlby’nin Bağlanma Kuramını irdelemek amacıyla yabancı durum deneyini gerçekleştirmişlerdir. 100 kadar anne-bebek ikilisiyle yapılan çalışma sonucunda 3 ayrı bağlanma tipi tespit edilmiştir: Güvenli bağlanma, kaçıngan bağlanma ve kaygılı bağlanma. Bağlanma oluşumunda bakım verenlerin (genellikle annelerin) bebeklerine karşı hassaslık göstermelerinin etkili olacağı sonucuna varılmıştır.
Giriş
Yabancı durum deneyi, Psikolog Mary Ainsworth ve meslektaşları tarafından Psikolog John Bowlby’nin Bağlanma Kuramını sınamak için yapılmış bir deneydir. Bowlby, kuramında bebekler ile bakım verenler1 (özellikle anneler) arasında kurulan duygusal bağdan bahseder. Bu bağlanmanın bebeğin temel ihtiyaçlarının karşılanması ve bu sayede hayatta kalması için gerekli olduğunu vurgular [1]. Ainsworth ise yabancı durum deneyinde çocukluktaki bağlanmanın annenin çocuğun ihtiyaçlarını karşılaması ile ilgisi olup olmadığını anlamayı amaçlamıştır.
Yabancı Durum Deneyi
Yabancı durum deneyinde 12-18 aylık 100 bebeğin anneleri tarafından yalnız bırakıldıklarında yalnız kalma stresini nasıl yaşadıkları ve bu stresin üstesinden nasıl geldikleri incelenmiştir. Bebekler için uygun oyuncakların olduğu bir odada gerçekleşen deney her biri yaklaşık 3 dakika süren 8 aşamadan oluşmaktadır [2]:
- Anne ve bebek araştırmacı ile deney odasına gelirler.
- Araştırmacı odadan çıkar ve anne ile bebek yalnız kalır. Anne bebeğini oyuncaklarla dolu olan zemine oturtup kendisi odanın başka bir köşesinde bulunan sandalyeye oturur ya da bebekle birlikte oyuncaklarla oynar. Bebeğin etrafı keşfetmesine izin verir.
- Deneyin yapıldığı odaya yabancı bir kadın girer. Bir süre sessizce oturur. Sessizlikten sonra kısa bir süre anne ile konuşur. Son olarak da bebeğin yanına gelerek oyuncaklarla oynamaya başlar.
- Anne odadan çıkar. Yabancı kadının ne yaptığı bebeğin tepkisine göre değişir. Bebek rahatsızlık duyarsa ya da ağlarsa yatıştırmaya çalışır. Bebek oynamaya devam ederse sandalyede oturur.
- Anne odaya geri gelir ve bebekle oyun oynar. Yabancı kadın odadan çıkar.
- Anne bebeği yalnız bırakıp odadan çıkar.
- Yabancı kadın odaya girer. Bebek rahatsızlık duyar ya da ağlarsa onu rahatlatmaya çalışır.
- Anne odaya girer ve yabancı kadın odadan çıkar.
Deney boyunca, deneyin gerçekleştirildiği oda kamera ile kayıt altına alınmış ve daha sonrasında bebeklerin davranışları incelenmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda 3 tip bağlanma tarzı olduğu tespit edilmiştir: Güvenli bağlanma, kaçıngan bağlanma ve kaygılı bağlanma [3]. Bu 3 tip bağlanma tarzına 1990 yılında dördüncü bir tip daha eklenmiştir: Düzensiz bağlanma [2].
Güvenli Bağlanma
Yabancı durum deneyinde güvenli bağlanan bebekler anneleri yanlarındayken etrafı keşfetmeye isteklidirler. Deney boyunca anne iki kez odadan ayrılır. Güvenli bağlanan bebekler anne odadan ayrıldığında ağlayabilirler. Anne odaya geri döndüğünde ise anne ile fiziksel temas kurmak isterler. Kısa sürede sakinleşirler [4]. Bazı bebekler annenin geri geleceğini bildikleri için anne odadan ayrıldığında rahat davranırlar ve oyuncaklar ile oynamaya devam ederler. Anne odaya döndüğünde ve sakinleşme gerçekleştikten sonra keşfetmeye ve oyun oynamaya devam ederler [5]. Deneye katılan bebeklerin %70’i güvenli bağlanmaya sahiptir [2].
Gerçek hayattan örnek verecek olursak güvenli bağlanan bebek ve çocukların bakım verenleri bebeklerine/çocuklarına karşı oldukça ilgilidirler. Güvenli bağlanan bebek ve çocuklar, bakım verenleri yanlarından ayrıldıklarında daha az tedirgin olurlar. Her zaman bakım verenlerine ulaşabileceklerinin farkındadırlar. Güvenli bağlanan bebek ve çocuklar yetişkinlik dönemlerinde de genellikle güvenli bağlandıkları romantik ilişkiler kurarlar [5].
Kaçıngan Bağlanma
Deneyde kaçıngan bağlanan bebekler anne odaya geldiğinde etkileşime girmekten kaçarlar. Bazı bebekler neredeyse anneyi görmezden gelirler. Kaçıngan bağlanan bebekler anne odadayken anne ile etkileşime girmedikleri gibi anne odadan çıktığında da rahatsızlık göstermezler ve oyun oynamaya devam ederler. Rahatsızlık gösteren bazı bebekler yabancı kadın tarafından rahatlıkla sakinleştirilebilirler [5]. Deneye katılan bebeklerin %15’inde kaçıngan bağlanma görülür [2].
Kaçıngan bağlanan bebeklerin anneleri genellikle bebeklerine karşı duyarlı değildirler. Bu sebeple bebekler de bu duyarsızlığa karşı savunma geliştirmiş ve anneyi görmezlikten gelmeye başlamışlardır. Anne ile uzak kalarak ve duygusal anlamda kopukluk geliştirerek annenin ihmal edişine karşı tepki göstermektedirler [5]. Yani bebek, anne ile iletişime girmesinin, fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını karşılamak için olumlu bir etkisi olmayacağını fark etmiş; bu sebeple de anne ile iletişimi kesmiştir [2].
Kaçıngan bağlanan bebeklerin bakım verenleri tarafından stresli hissettikleri anlarda destek görmediğini söyleyebiliriz. Bakım verenlerin fiziksel temastan kaçındıkları ve bebeği stresiyle baş başa bıraktıkları düşünülebilir. Örneğin bakım verenler, bebek ağladığı zaman sakinleştirmeye çalışmazlar ya da bebeği yalnız bırakabilirler [4]. Bu tip davranış gösteren bakım verenlere sahip olan bebekler genellikle kaçıngan bağlanma geliştirir.
Kaygılı Bağlanma
Kaygılı bağlanma geliştiren bebekler deney sırasında anne odaya geldiğinde anneyi hem ister hem de anneye tepki gösterirler. Örneğin bebek annenin kucağına gitmek ister ancak kucaktayken ağlamaya devam eder ya da aşağı inmek için hareketlerde bulunurlar. Hem anneye ihtiyaçları vardır hem de anneye karşı öfke duyarlar [5]. Yabancı durum deneyindeki bebeklerin %15’inde kaygılı bağlanma görülür [2].
Kaygılı bağlanan bebeklerin anneleri genellikle bebeklerinin ihtiyaçlarına karşı tutarlı davranışlar göstermezler. Kaygılı bağlanan bebekler keşif yapmak yerine annelerinin nerede olduğuyla ilgilenirler. Sürekli olarak yalnız kalma kaygısı hissederler. Bu sebeple bebek, anneden ayrıldığında yoğun bir öfke ve kaygı hisseder [4]. Anneleri onları yalnız bıraktığı için öfke duyarken anneyi de tekrar gördüğü için mutlu olurlar [5]. Bunun sebebi ihtiyaçlarının karşılanmasındaki tutarsızlıklardır.
Düzensiz Bağlanma
Düzensiz bağlanma gerçekleştiren bebekler çok az olduğu için yabancı durum deneyi sonucunda tespit edilemez. Düzensiz bağlanan bebekler hem kaygılı hem kaçıngan davranışlar gösterebilirler. Stresle baş etmek için tutarlı bir yönteme başvurmazlar. Anneleri geri geldiklerinde de şaşkın oldukları görülür [3]. Düzensiz bağlanan bebeklerin anneleri genellikle problemli, çökmüş ve reddedilmiş kişilerdir. Travmalarının etkisi altında olabilirler [4].
Yabancı Durum Deneyi Sonucu
Ainsworth, çocuğun geliştirdiği bağın kaynağının bakım verenin davranışları olduğu sonucuna varmıştır. Hassas annelerin, çocuklarının ihtiyaçlarını tespit edebileceğini ve bu ihtiyaçları karşılayabileceğini dile getirmiştir. Böylece hassas annelerin, çocukları ile güvenli bağ kuracakları sonucuna varmıştır. Aynı şekilde daha az hassaslık gösteren annelerin ihtiyaç tespit etmek konusunda eksik kalacağını ve bu sebeple çocuğuyla güvenli bağ kuramayacağını fark etmiştir. Bu deney sonucunda ihmal eden annelerin, çocukları ile güvensiz bağ kuracağı sonucuna varabiliriz.
Eleştirel Yaklaşım
Mary Ainsworth ve arkadaşlarının yapmış oldukları bu deney, literatür için oldukça önemlidir. Ancak eleştirilen yanları da vardır. Örneğin bağlanma tiplerinin bebeklikten yaşlılığa kadar kalıcı olduğunu söyleyemeyiz. Gerek terapilerle gerekse de kişinin yaşam süresince karşılaştıkları ile bağlanma tipleri değişim gösterebilir. Ek olarak bebeklerin her durumda tek bir bağlanma tipine uygun şekilde hareket etmediği de gözlemlenmiştir [6].
Kültürler arası farklar da bebeklerin davranışları üzerinde etkili olmuştur. 1990 yılında Japonya’da yapılan bir araştırma sonucunda kaygılı bağlanma tipine sahip bebeklerin oranı yüksek çıkmıştır. Bunun sebebi olarak kültürel farklılıklar gösterilmiş, Amerikalı bebeklerin Japon bebeklere kıyasla annelerinden ayrı kalmaya daha alışık oldukları düşünülmüştür. Ancak başta da söylediğimiz gibi Yabancı Durum Deneyi, Bağlanma Kuramı alanında oldukça öneme sahip bir deneydir [6].
1 Bakım veren kişi sadece anne ve baba olarak görülmemelidir. Ücretli veya gönüllü koruyucu aileler, ailenin anne-baba dışında kalan bir üyesi ya da büyükanne gibi yaşça büyük kişiler olabilir. Kısacası, bakım veren, bakım vermekle sorumlu kişidir.
Konuyla alakalı diğer yazılarımız
Tepkisel Bağlanma Bozukluğu (Reactive Attachment Disorder) Nedir?
