Yazan: Oraj Algın
Düzenleyen: Esranur Maral
Özet: Çocuklara Mahsus Gazete 1896-1908 yılları arasında yayımlanmış Osmanlı İmparatorluğu’nun en uzun ömürlü çocuk dergisidir. İçinde çocuklara yönelik edebi yazılar ve resimler barındıran dergiye ülkenin dört bir tarafından sayısız çocuk yazılarını göndermiş ve dergi sayfaları arasında kendilerine yer bulmuşlardır. Osmanlı toplumunun çocuklara bakış açısını ve çocukların yaşayışlarını anlayabilmemiz açısından Çocuklara Mahsus Gazete oldukça önemlidir.
Amerika ve Avrupa kıtalarında XIX. yüzyılın başlarında yayımlanmaya başlanan çocuklara yönelik dergiler batılılaşma politikası kapsamında Osmanlıların da ilgisini çekmişti. Osmanlı İmparatorluğu’nda çocuklara yönelik hazırlanan dergiler, medeni ülkelerdeki dergilere göre nispeten daha geç bir tarihte yayımlanmaya başlamıştır. Çocuklara yönelik ilk dergiler Tanzimat Dönemi’nde (1839-1876) yayımlanmaya başlanmış ancak Osmanlı’daki ilk çocuk dergilerinin hedef kitlesi çocuklar olduğu hâlde içerikleri ve üslupları pek de çocuklara hitap etmiyordu. Oyun oynama ve eğlenme gibi çocukların ihtiyacı olan etkinlikler söz konusu dergiler içerisinde bırakılması gereken eylemler olarak görülüyordu. Bunların yerine çocuklara bol bol ders çalışmak ve terbiye kurallarını öğrenmek gibi eylemler tavsiye edilmiştir. Bu ilk çocuk dergilerinin çocuklara hitap etmemesi ve dillerinin ağır olması sebebiyle ömürleri de uzun olmamıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk yayımlanan çocuk dergisi 1869’da yayım hayatına başlayan Mümeyyiz’dir. Onu kısa ömürlü başka dergiler takip etmişse de, ilk defa içerik ve üslup bakımından çocuklara hitap eden dergi 1896 yılında yayım hayatına başlayan Çocuklara Mahsus Gazete’dir. İsminde “gazete” kelimesi geçtiği hâlde aslında bir dergidir. Bu da o dönemin basın hayatında “dergi” kelimesinin henüz “gazete” kadar yaygın olmamasıyla ilgilidir. Çocuklara Mahsus Gazete, 1908’de yayımdan kaldırılmıştır. Haftada bir sayı olmak üzere perşembe günleri yayımlanan dergi, eğer özel bir güne denk geliyorsa yayımlanmamıştır. Dergi, Sirkeci Tramvay Caddesi’nde bulunan Hanımlara Mahsus Gazete İdarehanesi’nde hazırlanıyor ve başkent İstanbul’un yanı sıra Anadolu şehirlerine ve yurt dışına da dağıtılıyordu.
Çocuklara Mahsus Gazete, Osmanlı İmparatorluğu’nun, Batı medeniyetini yakalamaya çalıştığı bir dönemde basıldığı için içinde batılı çocukların giyim ve yaşayışlarını ve Batı mimarisini tasvir eden resimlere yer vermiştir. Ancak dönemin ahlak anlayışı gereği ramazan ayına denk gelen sayılara bu içerikler koyulmamıştır. Dergiye ülkenin her tarafından sayısız çocuk, yayınlanması için yazılarını göndermiştir. Ancak ilk 50 sayıdan sonra dergi yönetimi okuyucu yazılarını yayınlanmakta daha seçici davranmıştır. Buna rağmen çocukların yazılarına dergide yer veriliyor oluşu son derece önemlidir. Bu sayede Osmanlı çocuğunu kendi kaleminden okuma ve anlama olanağına kavuşuyoruz.
Dergide mektup gönderen çocukların yanı sıra bir yazar kadrosu da bulunmaktaydı. Dönemin ünlü kişilerinden Muallim Naci, Recaizade Mahmut Ekrem, İsmail Safa, Emine Semiye ve Süleyman Nesip gibi isimler de dergide yazmışlardır. Ayrıca çocuklara yönelik hikâye, şiir, fabl, anı, roman, bilmece, fıkra, atasözü ve haber türlerinde yazılar yayımlanmıştır. Çocuklara Mahsus Gazete oyuna ve eğlenceye sıcak bakmamış, tatildeyken çocukların dinlenmek yerine oyun oynadıklarını söyleyerek bu eylemleri acilen bırakmaları gerektiğini savunmuştur.
On iki yılda altı yüz yirmi yedi sayı çıkarmış Osmanlı İmparatorluğu’nun en uzun ömürlü çocuk dergisi olan Çocuklara Mahsus Gazete, 13 Ağustos 1908 tarihinde son sayısını yayımlamıştır. Günümüzdeki çocuk dergilerinden oldukça farklı olan bu dergi, Osmanlı Devleti’nin çocuklara verdiği önemi göstermesi açısından da son derece önemlidir.
Bu yazının bir öncesi olan Hanımlara Mahsus Gazete adlı yazımızı okumak için: https://gelecekbilimde.net/hanimlara-mahsus-gazete/
