Şempanzeler Daha Değişken Çevrelerde Büyük Davranışsal ve Kültürel Çeşitlilik Gösteriyor
Çeviren: Sevde Ot Düzenleyen: Ümit Sözbilir
Özet: Ekolojik ve çevresel koşullardaki hem tarihsel hem de yakın zamandaki farklılıklar vahşi şempanzelerde daha geniş davranış dağarcığı ile ilişkilendiriliyor. Bilim insanları, çevresel değişkenliğin 144 sosyal grubun davranışsal dağarcığındaki etkisini araştırdılar. Bilim insanları daha mevsimsel koşullar altında, tarihi orman sığınağından daha uzakta yaşayan ve kapalı ormanlık doğal ortamlarından ziyade savana ormanlarında bulunan şempanzelerin daha geniş davranış kümesi sergileme olasılıklarının daha yüksek olduğunu keşfettiler.
Davranışsal esneklik türlerin büyük bilişsel güç ve yenilik gibi işleyişler yolu ile değişen çevresel koşullara ve kesin olmayan şeylere uyum sağlamasına olanak sağlıyor. Gerçekten de insan olmayan primatlar ya da büyük beyinli kuş türleri genellikle son derece mevsimsel olan habitatlarda yaşar ve dönemsel kaynak kıtlığı çekmelerine rağmen hayatta kalabilirler. Benzer şekilde, kendi türümüzün de çevresel koşullarda hayatta kalmak ve buna uyum sağlamak için eşi görülmemiş bir değişken davranış seviyesinde evrildikleri düşünülmektedir.
Yaşayan en yakın akrabalarımızdan biri olan şempanzeler, bazı vahşi populasyonlarda bulunurken bazılarında bulunmayan çeşitli bağlamlarda gözlemlenen bir dizi değişik davranışa sahiptir. Bunlar: iletişim için araç kullanımını, böcekler, algler, kabuklu yemişler veya bitki özü üzerinde yiyecek arama ve su birikintilerinde banyo yapmak veya aşırı sıcak ortamlarda mağaraları kullanmak gibi ısı düzenleyici davranışları içerir. Daha da önemlisi bu davranışların bazıları sosyal olarak öğrenildiğine dair kanıtlar gösterir ve bu yüzden bunun belirli şempanze gruplarına özel kültürel gelenekler olduğu düşünülür. Bu derece davranışsal farklılıklar hem davranışsal hem de tek bir türde kültürel çeşitlilikteki çevresel koşulların etkilerini araştırmak içim eşsiz bir fırsat sağlar.
Saha Çalışmasını Derinlemesine Literatür Araştırmasıyla Birleştirmek
Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsündeki Pan Afrika Programı: Kültürlü Şempanze’den (PanAf) Ammie Kalan ile Hjalmar Kühl liderliğindeki uluslararası bir araştırma ekibi, PanAf tarafından 46 saha tesisinde yürütülen saha çalışmasını ve şempanze araştırması üzerine derinlemesine bir literatür araştırmasını birleştiren bir veri seti derledi. 144 sosyal şempanze grubu için, şempanzelerin hangi çevresel koşullar altında daha fazla davranışsal özellik kazandıkları konusunda uzun süredir devam eden soruyu araştırdılar. Şempanze gruplarının son binlerce yılda orman örtüsünün tekrar tekrar değiştiği daha mevsimsel habitatlarda ya da daha mevsimsel habitatlarda yaşasalardı daha geniş bir davranış kümesine sahip olup olmadıklarını test etmek için benzersiz veri kümelerini kullandılar. Davranışlar büyük ölçüde alet kullanımını içeriyordu ve yarısından fazlası önceki çalışmalarda kültürel olarak tanımlanmıştı.
Yazarlar çevresel değişkenliğin hem yakın zamandaki hem de tarihsel kaynaklarının şempanzelerin davranışsal ve kültürel çeşitliliğiyle olumlu bir şekilde ilişkili olduğunu buldular. Kalan, “Daha fazla mevsimsellik yaşayan, Savan orman habitatlarında yaşayan ve tarihi Pleistosen orman sığınaklarından daha uzakta bulunan şempanzelerin daha büyük bir davranış dizisine sahip olma olasılığı daha yüksekti.” diye açıkladı. Bu sonuçlar insanlarla yakından ilişkili bir türün daha mevsimsel ve öngörülemeyen çevrelerde uyum sağlamak için davranışsal esnekliği kullandığını göstermektedir. Kalan, “İncelediğimiz davranışlar büyük ölçüde kültürel olarak kabul edildiğinden, çevresel değişkenliğin şempanzelerde kültürel çeşitlendirmeyi de desteklediği sonucuna varabiliriz.” diyor.
Çeşitlendirmenin İtici Gücü Olarak Çevresel Çeşitlilik
İnsan evrimi ile ilgili olarak, davranışın sadece taşıl kayıtları aracılığıyla incelenmesi genellikle zordur. Bu nedenle bu gibi insan olmayan primatların çalışmaları bize kendi geçmişimizde önemli olabilecek potansiyel seçim baskıları hakkında karşılaştırmalı bir fikir verebilir. Kalan, “Birçok çalışma, çevresel değişimin hem insanlarda hem de hayvanlarda davranışsal veya kültürel çeşitlendirme için önemli bir itici güç olduğunu göstermektedir. Ancak bu, bu fikri destekleyen tek bir türdeki ilk populasyonlararası verilerden bazılarıdır.” diyor.
Çalışma aynı zamanda populasyonlar arası araştırma yaklaşımının büyük potansiyelini de göstermiştir ve şempanze populasyon çeşitliliğinin ortaya çıkışına dair ilginç anlamlar sağlamaya devam etmesi çok muhtemeldir. Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü ve Alman Bütünleştirici Biyoçeşitlilik Araştırma Merkezinde (iDiv) araştırmacı olan Kühl, “Bu çalışmada çevresel değişkenlik ve şempanze davranışsal çeşitliliği arasındaki ilişki hakkında çok şey öğrenmiş olsak da, davranışsal çeşitlendirme sürecinde önemli rol oynayan başka demografik ve sosyal etmenler de olabilir.” diyor ve şöyle ekliyor “Çok sayıda şempanze populasyonunu inceleyip karşılaştırmak için devam eden çabalarla gelecekte şempanzelerde davranışsal çeşitlendirme mekanizmaları hakkında daha fazla şeyin anlaşılmasını sağlamasının dışında kendi evrimsel tarihimizi daha iyi anlamamıza yardımcı olacak çok daha heyecan verici keşifler yapılacağına inanıyorum.” The PanAf, Chimp&See aracılığı ile video kamera tuzaklarından türler ve davranışsal ek açıklamaları toplamaya devam ediyor. Bu platformda herkes şempanze sahası boyunca PanAf videolarını izleyebilir ve gözledikleri türler ve davranışları sınıflandırarak PanAF veri kümelerine katkı sağlayabilirler.
