Yazan: Tyler Read
Çeviren: Ümit Sözbilir
Düzenleyen: Songül Özdeş
Özet: Basketbol oynayan kişilerin ortalamanın üzerinde boy uzunluğuna sahip olması insanlarda basketbolun boyu uzattığı izlenimini uyandırıyor. Peki bilim bu konuda ne diyor?
Giriş
Bir basket maçı izlediyseniz oyuncuların ortalama bir kişiden daha uzun olduğunu fark etmişsinizdir. Bu da şu soruyu akla getiriyor: Basketbol oynamak boyu uzatır mı yoksa boyu uzun olan sporcular mı basketbol için seçiliyor?
Ne yazık ki şimdiye kadar yapılan hiçbir araştırma herhangi bir egzersizin insan boyunu uzattığıyla ilgili kanıta ulaşmadı. Ulaşabileceğiniz en uzun boy öncelikle genetiğiniz tarafından belirlenir ve çocukluk ile ergenlik dönemindeki beslenme düzeni gibi çevresel etmenler genetik boy potansiyelinize ne kadar yaklaşabileceğinizi belirlemede ikincil rol oynar.
İyi haber ise boy üzerinde herhangi bir etkisi olmamasına rağmen basketbol oynamak kişiyi hem gençleştirir hem de yetişkinler için mükemmel bir sosyal etkinlik hâline gelebilir.
Bilim Ne Diyor?
Basketbolun boyunuzu uzattığı fikrini destekleyen hiçbir bilimsel kanıt bulunmamaktır ve bunun sebebi araştırma değildir. Basketbol uzun bir süredir biliniyor ve birçok araştırma basketbolun fiziksel parametreler üzerindeki etkilerini analiz ediyor.
25 Mart 2022 yılında yayımlanan bir araştırma, 10 haftalık basketbol eğitiminin gençlerin antropometrik ve fizyolojik özellikleri üzerindeki etkilerini inceledi. Yağsız vücut kütlesi, zıplama yüksekliği, kavrama gücü ve diğer atletik performansta iyileşmeler gözlemledi. [1]
Yetişkinler üzerinde yapılan ek araştırmalar rekreasyonel basketbolun birkaç ay oynadıktan sonra kan basıncı ve vücut yağ yüzdeleri gibi çeşitli sağlık ölçümlerini iyileştirdiğini buldu. [2] 
Bu özgün çalışmalar özellikle boydaki değişiklikleri değerlendirmeyi amaçlamasa da araştırma yapılırken katılımcılardan toplanan verilerde teorik boy artışı da not edilmiş olmalıdır. Asıl mesele basketbolun yeterince araştırılmamış bir spor olmasıdır. Bundan dolayı basketbol ve boy ile ilgili herhangi bir araştırmanın iyi bir şekilde yayımlanıp duyurulacağını varsaymak oldukça güvenilirdir.
İsteyen kişiler, spordaki atletik hareketleri parçalara ayırarak bu etkinliklerin boy uzatma potansiyeline sahip olup olmadığını ve basketbolun boy uzamasına etkisi olup olmadığını değerlendirebilir.
Basketbol, büyük ölçüde insan fizyolojisi üzerindeki etkileri ayrıntılı bir şekilde incelenen aşağıda belirtilen hareketlerin üzerine kuruludur.
- Düz koşu veya sürat koşusu
- Atlama
- Yön değiştirme
- Havaya sıçrama
- Göğüs pası
Boy uzamasını destekleyen kanıtlar hâlâ yetersiz olduğundan egzersiz programlarının bu atletik becerileri kapsayan çalışmalara odaklanarak araştırılması gerekmektedir.
Bilimsel keşifler zamanla değişebilse de şimdiye kadar elde edilen bilgiler ışığında boyu uzatmak için basketbol veya diğer fiziksel etkinliklerin etkisinin olduğuna dair kanıt bulunamamıştır.
Basketbol Dışındaki Yöntemlerle Boy Uzatmak Mümkün mü?
Bedensel aktivite dışında boy üzerindeki etkisinin olmaması, maksimum boy ve onu etkileyen faktörler çok iyi incelenmiştir.
Boy uzaması boyca büyüyen kemikler tarafından yönlendirilir. Bu süreç çocukluk ve ergenlik boyunca devam eder. Kemik uzaması çocuklarda birçok farklı kemiğin uçlarında yer alan kıkırdaklı yapılar olan epifiz büyüme plakalarında meydana gelir. Boydaki en büyük artış öncelikle bebeklik döneminde ve ergenlik sırasında meydana gelir. Ergenliğin sonlarına veya erken yetişkinliğe doğru, büyüme plakaları sertleşir ve kemiklerin uzaması durur.
Uygun bir egzersiz ve beslenme programı ile kemik genişliğini ve yoğunluğunu arttırmanın hâlâ mümkün olduğu unutulmamalıdır. Kemik yoğunluğunun iyileştirilmesi sağlığınız, gücünüz ve uzun ömürlü olmanız için faydalıdır ancak bunlar boyunuzu etkilemez. Boyla ilgili çok sayıda araştırma, genetiğin maksimum yetişkin boyunda %60-95 oranında belirleyici bir rol oynadığını gösteriyor [3].
Burada çocukluk ve ergenlik dönemindeki doğru beslenme de oldukça önemlidir. Yeterli beslenme, tam genetik potansiyelinize ulaşmanızı sağlar ancak bu üst sınırı aşamazsınız. Çocukken aşırı kilolu veya obez olmayla sonuçlanan yetersiz beslenmenin yetişkinlikte nihai boyunuzu azaltabileceği ile ilgili çalışmalar bulunmaktadır [4] [5]. Ergenlik döneminde besin alımı yetersizse vücut hayati işlevlere öncelik verir ve kemik boyu uzaması yavaşlar. Amacınız çocuklarınızın boyunu mümkün olan en uzun seviyeye getirmekse abur cuburları sınırlamalı çok çeşitli, sağlıklı, besleyiciliği yoğun yiyecekler tüketmelerini sağlamalısınız. Çok sağlıklı beslenseniz de kişinin boyunun genetik sınırlara tabi olduğu unutulmamalıdır. Bir yetişkin olarak boyunuzu uzatmak söz konusu olduğunda bunu yapmak için bilimsel olarak kanıtlanmış bir yöntem yoktur.
Toparlayacak olursak ulaşabileceğimiz maksimum boy sınırı genetik olarak belirlenir ve çocukluk döneminde yetersiz beslenilirse boy uzaması sekteye uğrar. Ayrıca yetişkinlikte kişinin boyunun uzaması imkânsızdır.
Basketbolun Faydaları
Basketbol boyunuzu uzatmasa da hem gençler hem de yetişkinler için son derece faydalı bir aktivitedir. Basketbolun bilimsel faydaları ve bununla ilişkili atletik beceriler yıllardan beri araştırılmıştır ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır [6] [7] [8]:
- Daha fazla oksijen alımı
- Fiziksel aktivite esnasında yorgunluğun daha çabuk geçmesi
- Artan yağsız vücut kütlesi
- Artan kemik mineral yoğunluğu
- Ortalama kan basıncında azalma
- Vücut yağ kütlesinde azalma
- Dinlenme esnasında kalp ritminde azalma
- Üst ve alt vücutta güçlenme
- Hem engelli hem de sağlam sporcularda gelişmiş koordinasyon
Bu sonuçlar ışığında fiziksel aktiviteler sağlığımızın iyi olmasına katkı sağlar.
Basketbolun hem kardiyovasküler antrenmanı hem de atlama ve pas verme gibi pliometrik, zıplama gibi ani hareketleri içerdiği göz önüne alındığında basketbol oynamak sağlığı çeşitli şekillerde iyileştirir.
Basketbol Oyuncuları Neden Bu Kadar Uzun?
Her ne kadar elimizde basketbolun boyu uzattığına dair bir kanıt olmasa da birçok basketbol takımı oyuncusu sanki bunun aksini söylüyor. Aslında burada korelasyonla nedensellik birbirine karıştırılıyor. Basketbol, oyuncuların; sayı yapmak, blok yapmak ve topu geri kazanmak için birbirlerinden daha iyi zıplamalarını gerektirdiğinden uzun boylu olmak oyunculara avantaj sağlayacaktır. Benzer sıçrama yeteneği için daha uzun bir oyuncu daha yüksek bir noktaya erişebilecektir. Daha kısa bir oyuncunun ise o yüksekliğe ulaşabilmesi için dikey sıçrama uzunluğunu arttırması gerekmektedir lakin bunun da bir sınırı vardır.
Benzer yeteneklere sahip ve aralarında yaklaşık 15 cm boy farkı olan iki basketbol oyuncusu arasındaki fiziksel farklılığın yaratacağı avantajı kapatmak oldukça güç olacaktır. Bu iddianın kanıtı olarak 2020 yılında profesyonel basketbol oyuncuları üzerinde yapılan istatiksel değerlendirme bulunmaktadır. Oyuncu boylarının ortalamasının yüksek olduğu takımlar kısa olanlara kıyasla sürekli olarak daha iyi performans göstermiştir. [9] Bu durum hem takım düzeyinde hem de bireysel oyuncu düzeyinde geçerli olup, uzun boylu oyuncular sürekli olarak kısa boylu oyunculardan daha iyi performans göstermiştir. Bu nedenden dolayı profesyonel takımlar için oyuncu seçen koçlar muhtemelen uzun boylu oyuncuları tercih edecektir çünkü ortalama olarak bu oyuncular daha iyi performans gösterecektir.
Oyuncular performansa dayalı olarak seçildiğinden nihai sonuç, profesyonel basketbol takımlarının kadrolarında ortalama bir insandan daha uzun boylu oyuncuların yer alması olacaktır. Profesyonel takıma seçilmek için bile yıllarca oynamanın oyuncuların boylarını etkilemiş olabileceğini varsaymak cazip gelse de bunu destekleyecek hiçbir kanıt yoktur.
Basketbol Büyüme ile İlgili Herhangi Bir Soruna Neden Olabilir mi?
Basketbol düşük riskli bir spor ve sağlıklı bir etkinlik olmasına karşın genç nesil üzerinde boy ve kemik büyümesi gibi konularda dikkat edilmesi gereken noktalara sahiptir. Basketboldaki zıplama, kesme hareketleri düşme ve devamında kemiklerde hasar meydana getirebileceğinden bunları en aza indirmek ve meydana gelen hasarları en uygun şekilde düzeltmek oldukça önemlidir.
Çocuklarda uzun kemik kırıkları üzerine yapılan araştırmalar kırıkların üçte birinden fazlasının büyüme plağındaki hasarla sonuçlandığını ortaya koymaktadır [9]. Etkili bir şekilde kontrol altında tutulup tedavi edildiğinde, gençler genellik çok az veya hiç uzun vadeli hasar olmadan tamamen iyileşebilir. Kişiye yanlış tedavinin uygulanması durumunda ise büyüme plaklarındaki hasar, kemiklerin genel uzunluğuyla ilgili büyümeyi durdurabilir veya engelleyebilir. Büyüme plağı hasarı, uzuvların farklı uzunluklarda olması riski de dâhil olmak üzere ulaşılabilecek en uzun boya ulaşamama gibi birtakım sorunlara neden olabilir. Bunu önlemek için büyüme yıllarında meydana gelen kemik kırıklarının derhal bir tıp uzmanı tarafından değerlendirildiğinden ve düzgün şekilde tedavi edildiğinden emin olmak gerekir.
Riskten kaçınmak için bir başka önleyici tedbir de çocuğunuza koçluk yapacak kişinin atletik faaliyetler söz konusu olduğunda riskleri ve güvenlik önlemlerini tam olarak anladığından emin olmaktır. Büyümenin belirli aşamalarında plakalar hasara karşı daha hassastır ve belirli egzersiz biçimleri sakıncalı olabilir. Gençlerle çalışma sertifikasına sahip bir antrenör, kırıklar ve plak hasarı ile ilgili güvenlik kurallarını çok iyi bilecektir.
Genel olarak, potansiyel yaralanmaya yol açabilecek etkinlikler de dâhil olmak üzere gençlerin fiziksel etkinliklerinin faydaları risklerinden çok daha ağır basmaktadır. Hem yaralanma öncesinde hem de yaralanma sonrasında gerekli dikkat ve özen gösterilirse gençlerdeki sakatlanmadan dolayı kısa kalma riski oldukça az olacaktır.
Yetişkinlerdeki kırıklar, çeşitli derecelerde tıbbi müdahale gerektiren ciddi yaralanmalar olabilir ancak kemik uzunluğu büyümesinin yetişkinlikte tamamlandığı göz önüne alındığında maksimum boyda azalma riski gençlerinkiyle aynı değildir.
Basketbol, kırıkların yanı sıra burkulma ve incinme gibi diğer yumuşak doku yaralanmalarına da yol açma potansiyeline sahiptir. Bu yaralanmalar acı verici ve geçici olarak zayıflatıcı olsa da maksimum boyda ciddi bir azalma riski oluşturmazlar.
Başka Yollarla Boy Uzatmaya Çalışmak Tehlikeli midir?
Genetik kapasitenin ötesinde veya epifiz plakalarının sertleşmesini takiben boy uzatmak için bilimsel olarak kanıtlanmış bir yöntem olmasa da yapılabilecek bir dizi egzersiz programı ve besin takviyesinin boyunuzu uzatabileceği iddia edilmektedir.
Genel olarak boy uzatmaya yönelik egzersiz programlarının tek riski, en azından boy uzaması söz konusu olduğunda işe yaramayacak olmalarıdır. Bu programlar diğer fitness hedefleri için faydalı olabilir ancak egzersizin sizi daha uzun boylu yapacağına dair olumlu iddialara karşı şüpheci olmakta fayda vardır.
Besin takviyeleri söz konusu olduğunda daha da dikkatli olunmalıdır. Takviyelerin bir yetişkinin boyunu uzatabileceğine dair hiçbir kanıt yoktur. Ayrıca takviye endüstrisi düzenlemeye tabi değildir ve doğrulanmamış, test edilmemiş veya kusurlu içeriklere sahip takviyeleri alma riskiniz vardır. Boy uzatan takviyeler için en iyi senaryo, aslında bir işe yaramadıkları ve para kaybı olduklarıdır. En kötü durumda ise özellikle takviye karışımındaki her bir bileşenin belirli miktarlarını bilmediğinizde, potansiyel olarak zararlı içerikler alma riskiyle karşı karşıya kalırsınız.
Sonuç
Spor performansı ve genel estetik de dâhil olmak üzere herhangi bir nedenle boyunuzu uzatmaya çalışabilirsiniz. Basketbol oyuncularının uzun boylu olma eğiliminde olduğu göz önüne alındığında basketbolun maksimum boy uzunluğunu artırmaya yardımcı olabileceğini varsayabilirsiniz. Ne yazık ki basketbolun veya başka herhangi bir fiziksel etkinliğin maksimum boyunuzu artırdığına dair hiçbir kanıt yoktur. Aynı durum boyunuzu uzatmak için pazarlanan takviyeler ve diğer hileler için de geçerlidir.
Boy uzunluğu öncelikle genetik etmenler, ikincil olarak da çocukluk ve ergenlik dönemindeki beslenme ile belirlenir. Yetişkinliğe ulaştığınızda, kemik büyüme plakalarınız kapanır ve boyunuzun daha fazla uzaması biyolojik olarak imkânsızlaşır. Başarılı basketbol oyuncularının boyları ortalama olarak daha uzundur çünkü boy uzunluğu oyunculara sahada belirgin bir avantaj sağlar. Buna bağlı olarak da takım için oyuncu seçimlerinde sürekli olarak uzun boylu bireyler tercih edilir. İyi haber şu ki: Basketbol oynamak ve benzer fiziksel etkinliklere katılmak hem sağlık hem de atletik performans için çok çeşitli faydalar sunmaktadır. Boyunuzu uzatamayacağınız gerçeği cesaretinizi kırmasın. Yine de sağlıklı, gelişen bir birey olabilir ve tutarlı bir katılım ve antrenmanla basketbol ve diğer sporlardaki performansınızı artırabilirsiniz.
